Randregio's: rijksregelingen zijn niet goed afgesteld

‘Ons is opgevallen dat rijksinvesteringen in de praktijk vooral ten goede komen aan de economische kerngebieden en stedelijke regio’s in het land’, zei Jantine Kriens afgelopen maart tegen Binnenlands Bestuur. Dit ten nadele van meer perifere regio's in Nederland, zoals Zeeuws-Vlaanderen, de Achterhoek en de Veenkoloniën.

Kriens was voorzitter van de adviesgroep die het rapport Elke regio telt! uitbracht en met die publicatie veel debat losmaakte. Dit rapport benadrukte dat het rijksbeleid in de hand werkt dat meerdere Nederlandse randregio’s achterblijven in hun brede welvaart, oftewel in hun leefbaarheid.

Het Overleg Zeeuwse Overheden (OZO) stuurde al snel een reactie naar Den Haag, waarin ze beklemtoonden hoe waar het rapport in hun ogen is. In de Tweede Kamer is deze dinsdag een hoorzitting waar ook andere regionale overheden van zich laten horen: behalve Zeeland ook Regio Achterhoek, Drenthe, Provincie Fryslân, Kop van Noord-Holland, en Rotterdam-Zuid.

New Public Management

Volgens de adviesraad zijn de achterstanden het gevolg van een denkstroming die in de jaren negentig opkwam in overheidsland, vaak aangeduid met de term New Public Management. Kort gezegd krijgt hierin het rendementsdenken de overhand, resulterend in een nadruk op efficiëntie en grootschaligheid. Maar deze denkrichting werkt averechts in minder dichtbevolkte gebieden, waar investeringen niet zo snel renderen als in verstedelijkte, economisch krachtige regio's.

De criteria zijn niet goed

In hun position papers, die de regionale overheden inleverden voorafgaand aan de hoorzitting, beschrijven zij dat de criteria van rijksfondsen vaak niet toegesneden zijn op hun situatie. De regio Achterhoek, bijvoorbeeld, heeft 'vaak kleinere woningbouwplannen verspreid over de regio, waar instrumenten (zoals het Volkshuisvestingsfonds en de Woningbouwimpuls) niet bij passen'. In de Kop van Noord-Holland wordt geklaagd dat de regio niet voorkomt in de prioriteitenlijst van het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (MIRT), terwijl de regio vanuit de Randstad slecht bereikbaar is.

Gratis kinderopvang?

Ook de Provincie Fryslân benadrukt dat haar regio er bij gebaat zou zijn 'dat ook kleinschaligere initiatieven kunnen worden ondersteund met onder andere de Woningbouwimpuls, het MIRT, het Groeifonds, het fonds Podiumkunsten en het Kanjerfonds.' Zeeland maakt zich, naast de bovengenoemde punten, bovendien zorgen over het onderwijs. De provincie wijst naar het stopzetten van de gemeentelijke brede schoolbijdrage. In grensregio Zeeuws-Vlaanderen draaide daarnaast een pilot met gratis kinderopvang, om te kunnen concurreren met het Belgische onderwijs vlak over de grens. Die pilot drijft echter op tijdelijke financiering. Bovendien is de landelijke uitrol van gratis kinderopvang uitgesteld. Langdurige oplossingen zijn nodig: 'Daarmee verbreken we de neerwaartse spiraal van dalende leerlingaantallen en investeren we in ons vestigingskandidaat.'

Lange lijnen in het beleid

Den Haag investeert wel degelijk in regio's, via het Gemeentefonds en de Regio Deals, maar niet met een langetermijnvisie. De regionale overheden hopen dat de huidige herziening van het gemeente- en provinciefonds wel gaat zorgen voor die langere lijnen in het regiobeleid. Die langere lijnen zitten bijvoorbeeld in het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ), schrijft de directeur ervan, Marco Pastors. 'Langjarige commitment is essentieel', noteert hij. De NPRZ strekt zich uit over een periode van twintig jaar. Wel is Pastors er niet helemaal gerust op dat er ook na 2024 voldoende geld voor zijn programma is.

Overigens benadrukt Pastors dat het rapport Elke regio telt! het beeld schetst van 'randstad versus krimpregio', terwijl er zowel binnen regio's als steden grote verschillen bestaan. De opkomst tijdens verkiezingen kan dienen als een thermometer die de sociale temperatuur meet per regio- en stadsdeel. In sommige delen van Rotterdam was de opkomst tijdens de gemeenteraadsverkiezingen in 2022 50 procent, in stadsdeel Zuid 30 procent, in de wijk Carnisse niet meer dan 18 procent. 'Mensen raken afgehaakt, de drugscriminaliteit verovert juist terrein.'

Een tip voor de regio's

Tot slot heeft hij een tip. Als de andere regio's straks structurele investeringen weten los te weken uit Den Haag, dan moeten ze de vinger wel aan de pols houden.

'Een langjarig programma is geen rustig bezit', noteert Marco Pastors, 'en vergt regelmatig aandacht en commitment, niet alleen van bestuurders, maar ook van hun toezichthouders, waaronder ook Tweede Kamer, Statenleden en gemeenteraden. Daarom goed nadenken voor het begint en de handtekening wordt gezet, en daarna doen wat is afgesproken.'