Met Village Deals transformeren in het sociaal domein

In navolging van de City Deals nam de VNG vorig jaar het initiatief voor het Village Deals programma. Een programma voor transformeren in het sociaal domein gericht op gemeenten tot 50.000 inwoners. In 11 kleinere gemeenten[1] sloten colleges en de gemeenteraden een Village Deal. Een jaar later kunnen we als projectleiders terug- en vooruitblikken op de transformatie, in met name de kleinere gemeenten.

In de Deals werden afspraken gemaakt over een innovatieve en integrale aanpak binnen het sociaal domein met specifiek aandacht voor de rol van de gemeenteraad bij de transformaties. Gemeenten sloten Deals over o.a. het beter combineren van beschut werken en dagbesteding, het armoedevraagstuk onder agrariërs, het bieden van doorlopende ondersteuning aan kwetsbare jongeren en het anders omgaan met schulden door een alternatieve aanpak van bewindvoering in combinatie met ondersteuning.

Uniek aan het Village Deal programma was de focus op de kleine gemeente en de aandacht voor het bestuurlijke vraagstuk bij de transformaties in het sociaal domein. Hoe gaan gemeenten om met de balans tussen overheidsregie, regelgeving en ruimte voor eigen initiatief? En welke rol pakt de gemeenteraad bij de transformatie in het sociaal domein?

Schaal doet er toe

De schaal om vraagstukken van zorg en ondersteuning aan te pakken doet er zeker toe. Hiervoor gelden geen rekenprincipes maar een goede analyse van de omgeving en de aard van de problematiek. Veel vraagstukken kunnen heel goed op het niveau van een kleine gemeente worden aangepakt. Dat hebben de Village Deals ook laten zien. Korte lijnen en de aanwezigheid van sterke lokale netwerken dragen hier zeker aan bij. Echter veelal complexe vraagstukken of vraagstukken waarbij gemeentegrenzen geen rol spelen vragen om een andere schaal en inzet van specialiteit die in kleine gemeenten niet aanwezig is. Snel en effectief schakelen naar een samenwerkingsverband is dan van belang. Kortom, de kracht van de kleine gemeenten kan nog meer gebruikt worden maar ‘one size fits all’ niet voor alle vraagstukken in het sociaal domein.

Wethouders: oriëntatie op de bestuursstijl

Het Village Deals programma bracht wethouders in de lead. De bestuursstijl van de wethouder(s) is van invloed op het transformatieproces. Transformeren is niet op een knop drukken, maar vergt een bestuursstijl die goed aansluit bij de situatie.  Van wethouders vraagt dit om een gedegen reflectie over de rol die je wil en kan spelen bij het transformeren. Nu met de nieuwe colleges is van belang goed na te denken over deze rol. Zonder een leidende coalitie met een stevige ambtelijke-en bestuurlijke verbinding is transformeren lastig. Movisie heeft een verkenning uitgevoerd naar de bestuurlijke dimensie van integraal werken uitgevoerd naar de Village Deals[1] Er bestaat veel behoefte aan intervisie tussen wethouders over hun rolinvulling in het transformatieproces.

Een betrokken gemeenteraad

De decentralisaties hebben geleid tot een enorme verschuiving van financiële middelen naar het lokale niveau. De Village Deals hebben laten zien dat gemeenteraden nog zoekende zijn in hun rol als het gaat om het sociaal domein. Veelal zitten de raden nog  in een afwachtende rol. De Deals hebben het belang aangetoond voor een meer actieve, betrokken rol door de introductie van informele dialoogvormen en ook meer oog voor de praktijk door bijvoorbeeld casuïstiektafels.

De interne opgave

Transformeren gaat over anders organiseren en werken aan een andere cultuur. Van een verticale overheid naar meer een horizontale responsieve overheid. Hierbij hoort dat gemeenten ontschot kunnen werken vanuit de bedoeling en dat ambtenaren extern georiënteerd zijn en streetwise kunnen werken. De Village Deals brachten in beeld hoe belangrijk het is om aan de slag te gaan met deze interne opgave. Dat vergt sturing, facilitering, tijd en vooral ook een open leerhouding. Een cultuuromslag in de organisatie is vooral leren van elkaar.

Oefenen in geduld

Transformeren kost tijd. We zijn in feite nog maar net begonnen met deze enorme decentralisatieoperatie in het sociaal domein. Het risico ontstaat nu dat we te snel tot conclusies komen en het weer over een andere boeg gegooid wordt. Tijd is geen vrijbrief om maar voort te kabbelen maar een voorwaarde om echt invulling te geven aan de lerende gemeentelijke organisatie.

Tot slot

De Village Deals zijn een eerste stap naar een oriëntatie op het bestuurlijke vraagstuk van de transformatie in het sociaal domein. Met de ervaringen en de geleerde lessen kunnen nu verdere stappen worden gemaakt. Na de raadsverkiezingen is opvallend veel aandacht geweest voor de rol van de raad bij de voorbereiding en uitvoering van beleidskeuzes. Vele gemeenten beschikken nu over een raadsprogramma. De Village Deals zijn in de kern raadsprogramma’s waarin geëxperimenteerd is met een andere vormen van betrokkenheid door de raad. Juist op een terrein waarbij betrokkenheid vanuit de samenleving zo cruciaal is, is het fantastisch om te zien dat in vele raadsprogramma’s de transformatie in het sociaal domein een plek heeft gekregen. De Village Deals kunnen hierbij voor hen als inspiratie dienen!

Meer weten over de Village Deals? Kijk op www.vng.nl

Hannie Dekker en Bert Otten, senior adviseurs bij RadarAdvies

---

[1] Ommen, Goeree-Overflakkee, Teylingen, Wijdemeren, Tubbergen, Oldenzaal, Stein, Horst aan de Maas, Weststellingwerf, Soest en Winterswijk
[2] Movisie, village deals, een verkenning naar de bestuurlijke dimensie van integraal werken