Betaald werk na de Tegenprestatie: “Eindelijk iemand die luistert”

De Taskforce Tegenprestatie van de gemeente Rotterdam gaat gebukt onder een karikatuur van getalenteerde mensen die verplicht werk doen dat ze niet leuk vinden. Een genuanceerd beeld zie je nauwelijks. Teleurstellend, vindt afdelingshoofd van de Taskforce Nico van Wijk: “Ik geloof dat iedereen iets kan. Ons belangrijkste re-integratiemiddel is aandacht voor en luisteren naar werkzoekenden.”

De Tegenprestatie ondersteunt mensen met een bijstandsuitkering door hen onbetaalde en maatschappelijk nuttige activiteiten uit te laten voeren. Het is een prioriteit van het Rotterdamse college. De totale doelgroep bestaat op dit moment uit ruim 20.000 werkzoekenden, op een totaal van bijna 40.000 uitkeringsontvangers. Dit jaar hebben al ruim 11.700 mensen een geregistreerde Tegenprestatie verricht. In de huidige collegeperiode, 2014-2018, is het de bedoeling om de Tegenprestatie uit te breiden van 14 naar 42 wijken.

In 2016 stroomden ruim 140 mensen via de Taskforce Tegenprestatie uit naar betaald werk – een vergelijkbaar aantal stroomde uit in 2015 – zonder de inzet van re-integratiemiddelen. Kandidaten zijn tevreden en weten dat er naar hen geluisterd wordt. Ze zijn trots op hun vrijwilligerswerk en zijn via de Tegenprestatie uit hun sociale isolement gekomen.  

 

Media schetst een  verouderd beeld

De Tegenprestatie in de gemeente Rotterdam wordt al enige tijd getypeerd door de washandjesvouwende dame die decennialang werkzaam is geweest bij een bank, maar helaas thuis is komen te zitten. De plantjesknippende, net afgestudeerde jurist uit Syrië wiens diploma in Nederland niet geldig is. De papierprikkende conciërge die op zijn 58e zijn school moest verlaten. En af en toe is daar de Marokkaanse dame te zien die vrijwilligerswerk uitvoert in het buurthuis bij haar om de hoek en daar heel gelukkig door is. De onvrede over de vastgestelde werkervaringsplekken overschaduwt het plezier dat veel mensen wel hebben. En hier heeft de praktijk last van.

De Tegenprestatie

Wie de tijd neemt om de manier van werken van de Taskforce Tegenprestatie te leren kennen, ontdekt een groot verschil tussen de beelden uit de media en de werkelijkheid. Een Tegenprestatie is namelijk niet werken met behoud van uitkering, het is iets terugdoen voor een uitkering. Rotterdam kent 2 trajecten. Een traject voor ‘kansrijke werklozen’ voor wie er binnen 2 jaar zicht is op uitstroom naar betaald werk en een traject voor mensen voor wie er geen zicht is om binnen 2 jaar een betaalde baan te vinden.

Kansrijke werklozen worden gekoppeld aan het cluster Werk en Inkomen (W&I). W&I richt zich op toeleiding van kansrijke uitkeringsgerechtigden naar betaald werk, zo nodig met inzet van re-integratietrajecten. Kandidaten kunnen ofwel direct worden gematcht met betaald werk (Matching), of ze worden binnen 2 jaar re-integreerbaar geacht (Prematching). Onderdeel van Prematching is het traject Werk Loont, dat kandidaten laat kiezen uit 3 vaste werkervaringsplekken in de stad, in combinatie met sollicitatietraining, om hen te leiden naar betaald werk.

De Taskforce Tegenprestatie richt zich op werkzoekenden die langer dan 5 jaar een gemeentelijke uitkering ontvangen en voor wie er geen zicht is op uitstroom naar betaald werk binnen 2 jaar. Deze kandidaten hebben een gemiddelde leeftijd van 51 jaar, de gemiddelde uitkeringsduur is 11 jaar. De Taskforce is begin 2015 gestart met 15.000 werkzoekenden. In de afgelopen 2 jaar heeft de overdracht van werkzoekenden die niet re-integreerbaar zijn, geleid tot een stijging naar bijna 21.000 werkzoekenden.

Van deze groep wordt dus verwacht dat ze iets terugdoen voor hun uitkering: voor maximaal 20 uur per week of naar vermogen, dat verschilt per individu. Werkzoekenden mogen zelf invulling geven aan hun Tegenprestatie: dat kan zijn vrijwilligerswerk, mantelzorg, het volgen van een taaltraining of computertraining, het doen van gezondheidsbevorderende activiteiten of werken aan de persoonlijke problematiek.

Aan de slag met vrijwilligerswerk

Een voorbeeld van de Tegenprestatie is de Oscar Romeroschool. Wanneer ik het buurthuis bij de Oscar Romero school betreed, zie ik een groepje Tegenprestatiekandidaten druk in de weer om de tafels te dekken en eten voor de kinderen klaar te zetten voor het project Gezond Eten. Deze vrijwilligers zijn hier binnengekomen dankzij de inzet van de Vrijwilligerswinkel, die samenwerkt met de Taskforce Tegenprestatie. De Vrijwilligerswinkel beschikt over een bestand van 150 vrijwilligersvacatures. Gedurende drie weken wonen de kandidaten drie wekelijkse bijeenkomsten van de Vrijwilligerswinkel bij, waar zij voor zichzelf uitwerken welk soort vrijwilligerswerk zij uit willen voeren. Na deze drie weken maken zij een keuze uit de vacatures die bekend zijn bij de Vrijwilligerswinkel. Wanneer een kandidaat zelf vrijwilligerswerk vindt, hoeft deze de resterende bijeenkomsten niet bij te wonen.

De kandidaat

Elke kandidaat wordt, na overdracht naar de Taskforce Tegenprestatie, uitgenodigd voor een intakegesprek met een activeringscoach. In een uitgebreid gesprek wordt een zo duidelijk mogelijk beeld gevormd van de kandidaat, diens mogelijkheden en bagage.

Tijdens zo’n intakegesprek ontmoet ik een welwillende dame van begin 40 die wat afwachtend overkomt en niemand tot last wil zijn. Zij kijkt positief tegen vrijwilligerswerk aan en wil graag iets doen voor de maatschappij. Het lijkt onbegrijpelijk waarom er voor deze vrouw geen zicht is op uitstroom naar betaald werk. Naarmate het gesprek vordert blijken lichte schulden, problemen met haar puberende dochter en psychiatrische problemen de oorzaak van haar angsten, haar gebrek aan sociale contacten en gebrek aan assertiviteit en eigenwaarde. Starten met vrijwilligerswerk zou haar uit haar sociale isolement halen, maar de kans op uitval is gezien haar problemen zeer groot. Daarom krijgt zij uitstel van vrijwilligerswerk en wordt een nieuwe afspraak gemaakt na 6 maanden. Gedurende deze tijd blijft mevrouw werken aan haar psychische problemen zoals zij dat nu doet en wordt zij daarnaast in contact gebracht met het sociaal wijkteam gezien haar concrete hulpvragen over haar dochter en schuldenproblematiek.

Natuurlijk juichen niet alle kandidaten vrijwilligerswerk vanuit de Taskforce Tegenprestatie toe en zijn de activeringscoaches helaas bekend met de groep kandidaten die hen voor de gek houdt (o.a. uitkeringsfraude) of echt niets wil. Deze mensen komen in aanmerking voor een maatregel. Niet als doel op zich, maar om hen in de juiste richting te laten bewegen.

Eindelijk iemand die luistert

Volgens het lokale bestuurlijk besluit moeten mensen iets terugdoen voor hun uitkering. De belangrijkste meerwaarde van de Tegenprestatie is echter de persoonlijke ontwikkeling van mensen, niet simpelweg ‘iets terugdoen voor een uitkering’. Daarnaast is er ook een maatschappelijke meerwaarde wanneer mensen vrijwilligerswerk of mantelzorg uitvoeren Uit onderzoek blijkt dit ook, terwijl deze meerwaarde over het hoofd gezien wordt in rendementsonderzoeken naar re-integratie. Tot slot stromen ook mensen uit naar betaald werk als resultaat van hun eigen inzet.

De belichaming van het positieve effect van de Tegenprestatie zijn de mensen die hun werk met plezier uitvoeren en niet om de positieve invloed hiervan op hun leven heen kunnen. Zij zijn gelukkig, voelen zich gehoord en zijn bereid om anderen hier ook bij te helpen. En dat is mooi. Zoals een vrijwilligster van het buurthuis zegt over haar activeringscoach: “Eindelijk iemand die luistert”.

Over de auteur

Laila Hanzouli is adviseur bij RadarAdvies. Meer weten over het artikel? Neem contact met haar op via l.hanzouli@radaradvies.nl.