Rekenkamer is eenvoudig (!) effectiever te maken

De positie van lokale rekenkamers moet verbeterd, zodat raadsleden met hun beperkte tijd en middelen beter grip en sturing houden op lokaal beleid. Raadsleden erkennen de behoefte van herpositionering van hun rekenkamer, zo bleek uit rondgang van RadarAdvies. Wij zien eenvoudige manieren om als rekenkamer beter aan te sluiten bij de behoefte van lokale politiek.

De NOS kopte 16 maart 2018 ‘De gemeentelijke Rekenkamer, wie kent hem niet?’ Aanleiding was het opstappen van de voorzitter van de rekenkamer van Sittard-Geleen. De reden? Er werd niets met zijn onderzoeken gedaan. Ook bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties is deze tendens niet onopgemerkt gebleven; afgelopen april ging het ministerie daarom van start met een werkgroep ‘lokale rekenkamers’ om de positie van lokale rekenkamers te versterken.

Decentralisatie: meer verantwoordelijkheid voor raadsleden

Door de decentralisaties hebben lokale raadsleden meer verantwoordelijkheid gekregen in hun kaderstellende en controlerende rol. Zo gaat inmiddels bijna de helft van de gemeentebegroting naar het sociaal domein. Bovendien zorgt lokale beleidsvrijheid ervoor dat elke gemeente op haar eigen manier vormgeeft aan haar taken.

Om grip en sturing te houden is het voor raadsleden essentieel dat zij goed geïnformeerd zijn over de onderwerpen die spelen. Waar landelijke politici een breed scala aan instrumenten voor hun informatievoorziening tot hun beschikking hebben, moeten lokale politici het doen met beperkte tijd en middelen.

Rol rekenkamer cruciaal voor gemeentelijk bestuur

De rekenkamer vormt daarom een cruciaal instrument voor raadsleden. Zij voorziet namelijk in onafhankelijke informatie: zowel vooraf (ex ante) om goede kaders kunnen stellen als achteraf (ex post) voor de controlerende rol. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de rekenkamerfunctie daadwerkelijk van meerwaarde is voor de raad?

Misverstanden en knelpunten rekenkamer

Radar heeft in de afgelopen jaren een flink aantal rekenkameronderzoeken uitgevoerd. Aansluitend op de actualiteit hebben we binnen verschillende gemeenten de doorwerking van aanbevelingen van rekenkameronderzoeken bestudeerd. Op basis hiervan zien we de volgende misverstanden en knelpunten:

• De terminologie creëert niet kloppende beelden: ‘De rekenkamer die rekent dingen uit’; ‘doelmatigheid en doeltreffendheid klinken ingewikkeld’.
• Onjuiste beeldvorming: ‘De rekenkamer is eigenlijk een ‘afrekenkamer’ en controleert alleen maar achteraf of er iets fout is gegaan’.
• De betrokkenheid van raadsleden bij onderzoek is beperkt. Onderzoeken kennen veelal een lange doorlooptijd waardoor de aandacht verzwakt en de impact minder groot is.
• Een gebrek aan discussie naar aanleiding van rekenkameronderzoek. Door de procedure van ambtelijk en bestuurlijk wederhoor is een open gedachtewisseling in de raad op basis van onderzoek moeilijk. Het bestuur heeft tegen die tijd al aangegeven of en hoe ze de aanbevelingen overnemen. Hierdoor ontstaat bij raadsleden het gevoel dat zij tekenen bij het kruisje.

Dit kán en móet anders.

Manieren om beter aan te sluiten op behoeften raadsleden

Wij zien vier manieren hoe rekenkamers (nog) beter kunnen aansluiten op de behoeften van raadsleden:

1. Onderwerpkeuze en het type onderzoek
   Selecteer in samenspraak met de raad onderwerpen die er het meest toe doen. Wissel af tussen ex ante en ex post onderzoeken, zodat de rekenkamer niet alleen gebruikt wordt voor onderzoeken die achteraf worden uitgevoerd en dus louter controlerend zijn.
2. Timing en doorlooptijd
   Zorg dat het opleveren van rekenkamerrapporten aansluit bij de besluitvorming in de raad. Beperk daarnaast de doorlooptijd van onderzoeken. Een jaar tussen start en afronding vermindert urgentie en betrokkenheid.
3. Betrokkenheid bij onderzoek
   Geef raadsleden de mogelijkheid om aan te geven wat voor hen de belangrijkste aspecten zijn van het onderwerp. Dit kan bijvoorbeeld door de raad bij aanvang van een onderzoek te raadplegen bij het kiezen van de focus en vraagstelling bij een bepaald onderwerp, of tijdens het onderzoek door het organiseren van tussentijdse presentatie(s), openbare hoorzittingen, of een enquête waarbij het raadsperspectief wordt opgehaald. Maak daarnaast gebruik van een toegankelijke manier van het presenteren van de resultaten. Bijvoorbeeld aan de hand van een infographic.
4. Wijze van monitoren
   Kies voor een duidelijke wijze van monitoren en terugkoppelen van de opvolging van aanbevelingen. Dit kan bijvoorbeeld door het uitvoeren van doorwerkingsonderzoek of door aan te sluiten bij het registratiesysteem waarmee de griffie alle toezeggingen van het college monitort. Zo wordt het resultaat van de rekenkamer nog zichtbaarder. Bijvoorbeeld de Rekenkamercommissie Haarlem heeft hier goede ervaring mee.

Meer weten?

Informeer bij Bob de Levita, Floor ten Holder of Merel van Kessel.