Psychische zorg verzuilt langs etnische lijn

In de geestelijke gezondheidszorg is een verzuiling gaande langs etnische lijnen. Allochtone cliënten willen steeds vaker hulpverleners uit eigen kring en diverse instellingen springen in dit gat in de markt. ‘Deze verzuiling ontstaat omdat migranten niet worden bereikt door de bestaande instellingen. Ze komen naar ons omdat ze hier in hun eigen taal behandeld worden, door mensen met dezelfde achtergrond. Het is booming business’, zegt Iwan Rustveld, psychotherapeut bij de Amsterdamse vestiging van I-Psy, instelling voor interculturele psychiatrie.

‘Een begrip als “depressie” bestaat niet in het Turks, dus hoe moet je daar met iemand uit die cultuur dan over praten?’, illustreert Rustveld. ‘Het lukt maar niet om de interculturalisatie in de geestelijke gezondheidszorg op gang te brengen. Patiënten en behandelaars zijn daar ontevreden over en dan ontstaat er categorale zorg’, zegt ook Kumar Gokoel, psychiater bij NOAGG (Centrum voor Transculturele Geestelijke Gezondheidszorg) in Utrecht.

‘Als er geen rekening wordt gehouden met iemands culturele achtergrond krijg je problemen in je behandelcontact. De inhoud van de therapie moet aansluiten bij de belevingswereld van de patiënt, anders is die toch niet gemotiveerd’, aldus Gokoel. ‘Als een behandelaar bijvoorbeeld zegt dat de patiënt alleen kan terugkomen op vrijdagmiddag, precies op de tijd van het vrijdagse gebed in de moskee, dan komt hij dus gewoon niet opdagen’, vertelt de psychiater. ‘Een grote groep krijgt niet de zorg die ze denkt nodig te hebben. Dus krijg je deze tegenbeweging. Een goede ontwikkeling.’

Voorhoede

I-Psy en NOAGG maken deel uit van grotere, reguliere GGZ-instellingen die ieder diverse ‘multiculturele’ vestigingen hebben. Volgens Joop de Jong, hoogleraar culturele en internationale psychiatrie aan het VU-mc en adviseur volksgezondheid van de gemeente Amsterdam, blijkt uit onderzoek dat de helft van de patiënten het belangrijk vindt dat de hulpverlener uit de eigen groep komt.

‘Er is een enorme behoefte aan. Op zich is het ook helemaal geen slechte zaak als categorale instellingen specifieke deskundigheid ontwikkelen die dan doorsijpelt naar de gewone zorg’, vindt De Jong. ‘Dan vervullen ze een soort voorhoederol, net als academische ziekenhuizen die hooggespecialiseerde kunstjes doen waar de reguliere zorg later van profiteert.’

Indra Boedjarath, directeur van Kenniscentrum interculturele zorg Mikado: ‘Deze ontwikkeling zegt natuurlijk iets over de reguliere instellingen. Hulpverleners weten vaak niet eens dat het hun wettelijke plicht is om - indien nodig - een tolk in te schakelen. En de marktwerking biedt ruimte voor categorale instellingen. We zien natuurlijk het liefste dat elke hulpverlener de kennis in huis heeft om iederéén te kunnen helpen, maar soms ontkom je niet aan categorale hulp. Bijvoorbeeld bij dementerende ouderen die hun eigen taal weer gaan spreken.’

Ze wijst er op dat de verzuiling zich alleen aandient in de ambulante (poliklinische) zorg, niet in de klinieken. ‘Instellingen worden betaald per verrichting. Dan is het niet aantrekkelijk om veel tijd te steken in de behandeling via een tolk van één allochtoon als je in dezelfde tijd drie autochtonen kunt behandelen. Kennis over diversiteit is er wel, maar het is te vrijblijvend. De overheid moet de regie nemen’, vindt de Mikado-directeur.

Daar is Huub Beijers, manager van het Steun- en Informatiepunt Utrecht, het mee eens. ‘De overheid kan de norm stellen dat de patiëntenpopulatie van een instelling een afspiegeling is van het werkgebied.’ Hij is geen tegenstander van categorale instellingen. Maar, waarschuwt hij: ‘Diversiteit is nodig in álle instellingen’. ‘Anders worden patiënten na ambulante hulp door iemand uit de eigen doelgroep, opgenomen in een volledig witte AWBZ-instelling.’

Hij pleit ervoor ‘interculturele kwaliteit’ op te nemen in de prestatie-indicatoren voor instellingen. ‘Bijvoorbeeld: hoeveel medewerkers heb je van allochtone komaf?’ Psychiater Iwan Rustveld van I-Psy denkt dat er niet snel aparte klinieken voor specifieke etnische groepen ontstaan. ‘Het optuigen daarvan kost heel veel geld en daar zie ik verzekeraars nog niet snel in meegaan’.

Surinamers, Turken en Marokkanen onderzoeken

Hoogleraar De Jong wil meer onderzoek naar psychiatrische klachten van migranten. Momenteel loopt de tweede versie van Nemesis, een groot landelijk psychiatrisch onderzoek onder bijna zevenduizend mensen. ‘Er doen alleen mensen aan mee die voldoende Nederlands spreken. Daarmee sluit je veel mensen uit. Er moet extra geld komen, zodat in ieder geval Surinamers, Turken en Marokkanen worden ingesloten in het onderzoek.’

Ron de Graaf, hoofd programma epidemiologie van het Trimbos-instituut dat Nemesis uitvoert: ‘De vragenlijsten zijn vijf centimeter dik en uiterst gecompliceerd. Die vertaal je niet zomaar even in het Turks, en bovendien ben je er dan nog niet.’