Op een rechter pad dankzij ‘skaeve huse’

Hufterbunkers, asocontainers, tuigdorpjes. Spindoctors en koppenmakers konden hun lol op toen de Deense ‘skaeve huse’ naar Nederland werden gehaald. Door overlastzaaiers naar containerwoningen aan de rand van de bebouwde kom te verhuizen, worden zowel die overlastgevers als hun voormalige woonbuurten geholpen. Hoe succesvol is die aanpak?

Woonscholen

Onvoldoende doorstroom en te duur. De Rotterdamse wethouder Bert Wijbenga (handhaving en samenleven, VVD) sprak onlangs duidelijke taal tegenover Binnenlands Bestuur naar aanleiding van de evaluatie van het Rotterdamse skaeve huse-project. Anders dan zijn voorganger Joost Eerdmans (Leefbaar Rotterdam), die lyrisch was over de door hem opgezette woonvoorziening met elf ‘rare huizen’, bleek Wijbenga verre van tevreden. Wel was de oud-politieagent blij met de conclusies dat de woonoverlast in de wijken waar de overlastgevers oorspronkelijk vandaan kwamen, is verdwenen en dat inde omgeving van de skaeve huse niemand aantoonbaar overlast ondervindt van de bewoners.

Die kijk, en dan met name de nadruk op doorstroom, doet Rina Beers, beleidsmedewerker bij Federatie Opvang, deken aan de woonscholen uit de jaren ’50, zegt zij. Toen werden ‘onmaatschappelijk’ geachte bewoners van verkrotte arbeiderswijken tevergeefs naar speciaal daarvoor gebouwde heropvoedingsbuurten verhuisd. ‘Dat is nooit de opzet van de skaeve huse geweest’, aldus Beers, die in 2005 naar Denemarken ging om het concept te leren kennen. ‘Daar zie je dat die voorziening is opgezet voor mensen die erg prikkelgevoelig zijn. Hoe meer prikkels zij krijgen vanuit een dichtbevolkte woonomgeving, hoe erger hun onaangepaste gedrag en de overlast voor de omgeving wordt. Die prikkelgevoeligheid kan je niet afleren. Daarom zijn de skaeve huse in Denemarken ook bedoeld voor duurzame en permanente bewoning.’

Pijnlijk

Op vijf minuutjes wandelen van het station Utrecht Leidsche Rijn liggen ze dan. De skaeve huse van de Tussenvoorziening, de Utrechtse uitvoerder van onder meer de opvang en het beschermd wonen. Meteen valt op dat er gestapelde prefabwoningen naast de vierkante, bruine huse staan. Place2bU, de hippe naam die de prefab-flatjes hebben gekregen, had ook niet misstaan voor de skaeve huse, waar de bewoners volgens hun eigen levenswijze kunnen wonen. Unitmanager Gerda de Ruiter van de Tussenvoorziening vertelt kort na de ontvangst bij de container naast de poort die dienst doet als beheerderskantoor (‘huis’, corrigeert zij een paar keer tijdens het gesprek) dat een rondleiding er nu niet in zit. ‘Er is net iets voorgevallen, dus laten wij de bewoners maar even met rust.’ Vier van de bewoners van de huisjes zijn hoarders, dwangmatige verzamelaars, en kunnen heftig reageren op controles, licht zij toe. In de hal van het kantoortje liggen zakken aarde opgestapeld. ‘Voor NLdoet. Vrijwilligers gaan struikjes aanplanten om de zaak net ietsje beter af te schermen.’

De bouw van Place2bU, zo dicht bij de skaeve huse die meestal een eindje van de bewoonde wereld afstaan, was iets waarmee De Ruiter aanvankelijk geen rekening had gehouden. ‘Er is tien jaar lang gezocht naar een locatie voor de huse. Ineens bleek dit ernaast gerealiseerd te worden.’ Toch gaat het volgens De Ruiter niet verkeerd tussen de bewoners van de skaeve huse en hun buren uit de flat, een allegaartje van studenten en cliënten van de Tussenvoorziening en andere zorgverleningsinstanties.  ‘In de zomer kan dat anders zijn. Dan gaan de studenten buiten zitten, en dan willen onze bewoners er nog wel eens bij. Dat gaat niet en dat is pijnlijk voor onze bewoners.  Zij voelen zich op die momenten gestigmatiseerd. ‘Het lijkt hier wel een concentratiekamp’, hoor je wel eens. Dat is één van de pijnlijke dingen die zij voelen.

Geen wapens

Eén van de pijnlijke dingen. Want de bewoners van de skaeve huse hebben allemaal geen simpel leven achter de rug. ‘Het zijn mensen met psychiatrische problemen, vaak woningvervuilers, of hoarders en meestal hebben ze een probleem met hun middelengebruik. Zij hebben al heel veel woonvormen geprobeerd en dat ging dan meestal snel niet meer. Er is voor deze mensen vaak geen ander alternatief meer over dan de straat.’ De nodige pech in het leven en alle stigmatisering ten spijt, zijn de zeven bewoners toch tevreden met hun plekje waar zij zichzelf kunnen zijn. ‘Niemand woont hier tegen zijn wil, maar om te zeggen dat zij echt een keuze hebben gehad is misschien veel gezegd’, aldus De Ruiter. ‘Wij zien wel dat het argwaan bij de bewoners, bijvoorbeeld om hun woning kwijt te raken of voor beslissingen die over hun hoofden worden gemaakt, langzaam wegzakt. Zij vinden weer wat rust. Ook is het contact met de behandelaars en de begeleiding goed. Hoewel het bijna nooit gebeurt, heeft een bewoner wel eens een korte schorsing gekregen waarop hij even terug moest naar de nachtopvang. Die bewoner was daarna heel blij om weer terug te zijn.’

Hoewel er gaandeweg wat verbetering in de situatie van de bewoners plaatsvindt, denkt De Ruiter dat het een illusie is dat zij ooit weer midden in de maatschappij kunnen wonen. Wat voor de Rotterdamse wethouder Wijbenga een tegenvaller zou zijn, ziet zij als een succesverhaal: alle oorspronkelijke bewoners wonen er nog. ‘Het is natuurlijk mogelijk dat iemand dusdanig verbetert dat hij of zij eraan toe is om het weer eens te proberen in een reguliere woonwijk, maar de kans dat dat gebeurt en dan ook nog lukt is heel erg klein’, denkt De Ruiter. 

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nr. 6 van deze week (inlog)