Schrijnende misstanden in de WIA

Het afgelopen decennium flexibiliseerde de arbeidsmarkt. De sociale zekerheid werd mede daardoor uitgehold. De kabinetten Rutte vonden dat overheid wel kleiner kon: de overheid leed aan ‘obesitas’. Er was een ongebreideld geloof in marktdenken. Burgers? Die moest je wantrouwen en met negatieve financiële prikkels bestoken.

Dat leidde niet alleen tot het kinderopvangschandaal, maar ook tot de ontmenselijking van de WIA (Wet op werk en inkomen naar Arbeidsvermogen). Het kabinet heeft dat ook ingezien. Het coalitieakkoord spreekt van de nodige ‘hervormingen van de hardheden in de WIA’. Tot zover het goede nieuws.

Werknemers zijn verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid. Althans, dat denken ze. Want de praktijk is weerbarstig. De FNV, het CNV en de VCP, de drie vakbonden van ons land, hebben voorafgaand aan het commissiedebat van 5 april jl. een witboek over de WIA uitgebracht. Daarin schetsen we de drie meest schrijnende misstanden.

Wat zijn die misstanden? Als je weinig verdient, is de kans dat je helemaal geen uitkering krijgt heel groot. Dan beland je uiteindelijk in de bijstand, waar gemeenten ook nauwelijks raad met je weten; je bent immers wel degelijk deels arbeidsongeschikt. En als je die arbeidsongeschiktheidsuitkering wel krijgt, kun je na een paar jaar terugvallen tot maar 15 procent van je oorspronkelijke inkomen. En tot slot kun je als 57-jarige stratenmaker met versleten knieën goedgekeurd worden om op een consultatiebureau aan de slag te gaan. Oh, vind je daar geen werk in? Jammer, maar recht op een arbeidsongeschiktheidsuitkering krijg je niet.

Zo’n 10 jaar geleden heeft de FNV deze misstanden met succes al aanhangig had gemaakt bij de ILO, International Labour Organization. De Nederlandse staat is al diverse malen gesommeerd om het beleid aan te passen aan ILO-verdrag 121. Zonder resultaat helaas. De Stichting van de Arbeid bracht in 2020 een advies uit met verbetervoorstellen. De SER deed dat in 2021 dunnetjes over.

Duizenden mensen met long covid melden zich sinds februari bij het UWV-loket om een arbeidsongeschiktheidsuitkering aan te vragen. Zij gaan dan geconfronteerd worden met een voor hun nieuwe werkelijkheid. Velen zullen van een koude kermis thuiskomen. Want ziek, versleten of overwerkt zijn leidt in veel gevallen tot armoede gecombineerd met hoge zorgkosten. Dus dat het kabinet deze misstanden wil hervormen lijkt een goede zaak.

Lijkt. Want wat gaat de minister doen? Zij richt zich op het enorme tekort aan keuringsartsen. Een inmiddels weinig aantrekkelijk beroep met een hoge werkdruk, want er moet productie gedraaid worden. Onder weinig aantrekkelijke arbeidsvoorwaarden. Met als wrange afdronk dat het ministerie nu met man en macht aan de slag moet om die tekorten het hoofd te bieden met nog onbekende gevolgen voor de zieke werknemers. In het commissiedebat is een toezegging gedaan dat werknemers niet benadeeld zullen worden. Daar gaan we de minister scherp op beoordelen. Maar ondertussen gebeurt er niets aan de misstanden zoals die door de mensen zelf worden beleefd.  

De politiek staat nu voor een keuze: gaan we echt aan de slag met de misstanden in de WIA? Of gaan we het ene gat met het andere vullen? Als FNV blijven we onze individuele leden bijstaan in dit ingewikkelde traject, maar wij blijven ook de luis in de pels die strijdt voor de menselijke maat in de WIA. Dat is geen dreigement, dat is een belofte.

Kitty Jong, vicevoorzitter FNV