Struisvogelpolitiek bij decentralisaties ongepast

De overheveling van taken naar gemeenten is afgerond. De gemeenten zijn nu aan zet en hebben daarbij de nodige beleidsvrijheid. Dat zich hierbij kinderziektes voordoen is begrijpelijk. En dat er niet bij elke kinderziekte van bovenaf wordt ingegrepen ook. Maar wat doen we als het geen kinderziektes zijn? Wat als de decentralisaties anders uitpakken dan bedoeld? In dat geval mogen het rijk, het kabinet en de volksvertegenwoordiging hun kop niet in het zand steken. Want het gaat hier op zijn zachtst gezegd niet om een onbelangrijk dossier. Het gaat om de gezondheid, welzijn en participatie van honderdduizenden mensen met een beperking.

Onbedoelde effecten

Zelfs de hardnekkigste tegenstander van staatsbemoeienis kan niet ontkennen dat de decentralisaties een aantal onbedoelde en ongewenste effecten hebben gehad. Te beginnen met de - voor mensen met een beperking - onbegrijpelijk grote verschillen tussen gemeenten. Voor absoluut noodzakelijke zorg, zoals begeleiding na een beroerte, betaal je met een modaal inkomen in de ene gemeente zomaar drieduizend euro per jaar meer dan elders. Daarnaast lijkt het erop dat het voorzieningenniveau in arme gemeenten - met relatief veel kwetsbare burgers - aanzienlijk slechter wordt dan in rijke. Is dit nog aanvaardbaar als artikel 1 in de Grondwet zegt: gelijke gevallen worden gelijke behandeld?

Een ander onwenselijk gevolg is dat burger en gemeente vaker lijnrecht tegenover elkaar zijn komen te staan. Veel gemeenten hebben, mede door de opgelegde bezuinigingen, de toegang tot zorg beperkt en gesneden in voorzieningen. Het zichtbare gevolg is een toenemend aantal rechtszaken en bezwaarprocedures. Ook zijn doelgroepen uit beeld geraakt en is het vertrouwen van zorgvragers in hun overheid geschaad.

Tot slot is het ontbreken van deugdelijke controle op de uitvoering onwenselijk. Gemeenten hebben overal nieuwe vormen van bedrijfsvoering ingericht. Die kunnen de toets der kritiek lang niet altijd doorstaan. Het tv-programma De Monitor liet afgelopen zondag zien dat commerciële belangen van zorgaanbieders soms een twijfelachtige rol spelen bij het indiceren van (thuis)zorg. Deze belangenverstrengeling kan ontstaan omdat veel gemeenten geen onafhankelijk toezicht op de nieuwe taken geregeld hebben.

Rondgang

Bezorgd over bovenstaande effecten maakte ik een rondgang langs ministeries, uitvoeringsorganisaties en andere betrokkenen. Op mijn vraag naar de grenzen van de beleidsvrijheid klonk steeds hetzelfde antwoord: 'Dit is een politieke keuze, de wet biedt voldoende waarborgen, dit moet op lokaal niveau gereguleerd worden.'

In theorie klopt dit, maar het werkt natuurlijk alleen als zorgvragers ook echt een gelijkwaardige partij zijn op het lokale speelveld. Daar is geen sprake van. Haast geen enkele gemeente betrekt mensen met een beperking structureel bij de ontwikkeling en evaluatie van beleid. Dit zal overigens snel moeten veranderen. Want dit erbij betrekken van mensen met een beperking wordt verplicht als Nederland dit jaar het VN-verdrag voor de rechten van mensen met een beperking ratificeert.

Gezamenlijk fundament

En vervolgens ontkomen we er niet aan om met elkaar af te spreken wat het basisniveau aan zorg is waar mensen met een beperking op kunnen rekenen en wat daarvoor een redelijke eigen bijdrage is. Pas met een dergelijk gezamenlijk fundament kan de gemeentelijke beleidsvrijheid werkelijk tot haar recht komen.