Van Ark: 'algoritmen niet gebruikt voor profileren'

Overheden gebruiken de algoritmesoftware SyRI (Systeem Risico Indicatie)niet om preventief frauderisicoprofielen van uitkeringsgerechtigden op te stellen, schrijft staatssecretaris Tamara van Ark (Sociale Zaken en Werkgelegenheid, VVD) aan de Tweede Kamer. Vakbond FNV Uitkeringsgerechtigden, die zich in juli achter een gerechtelijke procedure stegen de staat schaarde, is niet overtuigd.

‘Gemeenten mogen algoritmen geheim houden’

Van Ark richt zich tot de Tweede Kamercommissie SZW naar aanleiding van een brief aan de commissie van FNV Uitkeringsgerechtigden. FNV beklaagde zich daarin over het feit dat Van Ark in juni het standpunt innam dat gemeenten informatie over algoritmen, die worden gebruikt voor opsporing van uitkeringsfraude, geheim mogen houden.

Concrete indicaties mogelijke onrechtmatigheden

‘Gebruik van het instrument SyRI zorgt ervoor dat alléén burgers worden geïdentificeerd en onderzocht ten aanzien van wie er concrete indicaties voor mogelijke onrechtmatigheden zijn’, schrijft van Ark.  ‘In de brief van FNV Uitkeringsgerechtigden wordt gesteld dat ‘SyRI is gericht op het op grote schaal profileren van burgers’. Ik benadruk dat SyRI geen instrument is waarmee profielen van burgers kunnen worden opgesteld om daarmee toekomstig gedrag te voorspellen’, vervolgt de staatssecretaris.

‘Toetsing via nader onderzoek’

Volgens FNV Uitkeringsgerechtigden kunnen burgers met behulp van SyRI in een Register Risicomeldingen terechtkomen zonder dat door bijvoorbeeld gemeenteraden te controleren is waarop die registratie gebaseerd is. Van Ark geeft aan in haar brief dat dat beeld wat haar betreft niet klopt. ‘De indicatie van mogelijke fraude of mogelijk misbruik die in een risicomelding is opgenomen, moet via nader onderzoek worden getoetst. In de loop van dat onderzoek wordt de berger op wie de informatie betrekking heeft, daarmee benaderd en kan hij of zij daarop reageren voordat enige beslissing tot handhaving wordt genomen.’

Bodemprocedure

FNV schaarde zich in juli achter een bodemprocedure die door juridisch collectief Bij Voorbaat Verdacht is aangespannen tegen de staat in verband met SyRI. Onder dat collectief bevinden zich ook de Landelijke Cliëntenraad, het Platform Bescherming Burgerrechten, het Nederlands Juristencomité voor de Mensenrechten en Stichting Privacy First. Bestuurder van FNV Uitkeringsgerechtigden Félix Alejandro Pérez vindt de uitspraken van de staatssecretaris niet geloofwaardig. ‘Ik heb gehoord dat er al hele wijken preventief zijn doorgelicht. Wat ons als FNV stoort, is dat uitkeringsgerechtigden ongelijk worden behandeld. Allemaal informatie die zij als burger in goed vertrouwen afgeven, wordt zonder hun medeweten door zo’n algoritmemachine heen gehaald. Overheden die socialezekerheidsfraude aanpakken, vissen op die manier met een heel groot net naar hele kleine visjes. Wij vinden dat niet proportioneel, onredelijk en oneerlijk.’

Miljarden aan fraude

‘Wij willen openbaarheid over de gegevens die gebruikt worden en wanneer die gegevens gebruikt worden. Als de politie mij ergens van verdenkt, wordt mij dat als het goed is ook gewoon gemeld’, vervolgt Pérez. ‘Er wordt in Nederland voor miljarden in totaal gefraudeerd, waarbij uitkeringsfraude goed is voor maar een relatief klein deel. Uitkeringsgerechtigden worden vaak niet op de mogelijkheid van bezwaarprocedures gewezen, en hun privacy wordt met voeten getreden terwijl ING voor 700 miljoen euro mag schikken voor witwasfraude.’

Steuntje in de rug

Pérez vindt dat gemeentebesturen zich goed moeten realiseren dat mensen die voor een bijstandsuitkering aankloppen al veel hebben geprobeerd. ‘Sommigen hebben al decennia gewerkt en schamen zich ervoor dat zij een uitkering moeten aanvragen. Wat zij nodig hebben, is een steuntje in de rug. Uit recent onderzoek blijkt dat het totale arbeidsvolume in uren in Nederland de laatste 50 jaar gelijk is gebleven en dat al het overheidsingrijpen om dit te veranderen niets heeft uitgericht. Als de overheid echt iets wil doen aan de kosten van het socialezekerheidsstelsel, zit de oplossing ‘m in het creëren van meer mogelijkheden voor mensen om een eigen inkomen te verdienen.’

Luiken dicht

Ronald Huissen, onderzoeker bij het Platform Bescherming Burgerrechten, beaamt dat de eerste gemeenten al hele wijken door het SyRI-systeem hebben gehaald. ‘De eerste onderzoeken zijn al uitgevoerd in Eindhoven en Capelle aan den IJssel Volgens de staatssecretaris gaat het daarbij slechts om een voorselectie. Zij noemt het dus geen ‘onderzoek’, maar wij zien dat anders', aldus Huissen. 'Van Ark wilde geen openheid geven over de risicomodellen die SyRI hanteerten de personen die als risico worden geregistreerd, omdat dat in strijd zou zijn met het opsporingsbelang. Als je daar een beroep op doet om burgers niet te informeren, ben je volgens mij wel degelijk bezig met onderzoek. Dit is gewoon een duidelijk voorbeeld van het dichthouden van de luiken. Dat is zeer kwalijk en strookt niet met de principes van democratische controle.’