‘Soms mag je bijstandsgerechtigden steviger beetpakken’

In de Drechtsteden kunnen bijstandsgerechtigden vanaf volgend jaar worden verplicht om mee te werken aan schuldhulpverlening. Is dat de zóveelste dwangmaatregel waar bijstandsgerechtigden mee te maken krijgen, of is het het noodzakelijke 'duwtje in de rug' om eindelijk uit de schulden te komen? Wethouder Peter Heijkoop (armoedebestrijding, CDA): 'Ik loop er niet van weg om mensen wat meer bij de hand te nemen.'

Voorwaarde
Voor klanten van de Sociale Dienst Drechtsteden (SDD), actief in Dordrecht en een aantal buurgemeenten, kan het accepteren van schuldhulp vanaf 1 januari 2022 als voorwaarde aan de bijstandsuitkering worden gesteld. Het gaat dan om gevallen waarbij de schulden een belemmering vormen voor het vinden van werk. 'Daarmee worden voor een groot deel zorgen en stress weggenomen, waardoor inwoners volgens de SDD een volgende stap kunnen maken in het volwaardig kunnen meedoen in de samenleving', schrijft de sociale dienst in een persbericht.

Duwtje
Wethouder Peter Heijkoop van Dordrecht (armoedebestrijding, CDA) is regionaal portefeuillehouder sociaal domein namens het Drechtstedenbestuur. Hij noemt de verplichting om schuldhulp te accepteren een 'duwtje in de rug' voor inwoners die zelf geen hulp zoeken bij hun schulden. 'Want sommige inwoners komen anders niet vooruit. Door de stress en zorgen van schulden weg te nemen, groeit die kans en is er weer toekomstperspectief'.

Utopische wereld
'Een heel slecht idee', vindt Peter Kamp, juridisch adviseur bij Frankhuis & Twistvliet – ondanks de goede bedoelingen van de wethouder. Kamp, die regelmatig bijstandsgerechtigden bijstaat in rechtszaken, vindt dwang niet het juiste instrument. In een utopische wereld, waarin er een vertrouwensband is tussen de overheid en de burger, zou een dergelijke maatregel kunnen werken, denkt Kamp. 'Maar die vertrouwensband is er niet. Dan geeft een extra verplichting alleen maar meer ellende.' Wanneer een schuldhulptraject tegen de wil van een inwoner in wordt opgelegd, kan dat voor 'ernstige geestelijke problemen' zorgen, verwacht Kamp.

Menswaardig
Opvallend is dat wethouder Heijkoop zich juist al langer hardop uitspreekt tégen het controlerende, wantrouwende karakter van de Participatiewet. 'Daar sta ik nog steeds volledig achter', licht Heijkoop toe. 'De Participatiewet gaat te veel uit van wantrouwen en controle, en te weinig van maatwerk.' De dienstverlening van de Sociale Dienst Drechtsteden is dan ook anders ingericht, zegt Heijkoop. 'Al onze medewerkers zijn getraind op stresssensitief werken. Op een menswaardige bejegening, waarbij ze naast de cliënt staan. En waar de Participatiewet destructief uitpakt, mogen onze medewerkers die functioneel overtreden.'

Vertrouwelijkheid
Juist vanwege die bejegening zorgt de nieuwe voorwaarde niet voor meer dwang, maar voor meer hulp op maat, is de overtuiging van Heijkoop. 'Als je bij ons binnenkomt, kom je in een prettige ruimte terecht, met een goeie kop koffie, waar je in alle vertrouwelijkheid het gesprek met elkaar aangaat.' Bovendien hoeft het niet meteen om een zwaar traject te gaan, benadrukt de wethouder. 'Het kan bijvoorbeeld ook budgetbeheer zijn. Om ervoor te zorgen dat een kleine schuld niet groter wordt.'

Honderden
De nieuwe aanpak is vanaf volgend jaar in eerste instantie van toepassing op mensen die een uitkering aanvragen. Daarna worden er ook gesprekken gevoerd met mensen die al langer in de bijstand zitten. De verplichting om schuldhulp te accepteren zal in het begin aan 'tientallen' bijstandsgerechtigden worden gesteld, later 'honderden', verwacht Heijkoop. Beschermingsbewind, een zware maatregel waarbij een bewindvoerder de geldzaken overneemt, zal daarbij niet vaak voorkomen, zegt de wethouder. 'Je komt niet zomaar onder bewind te staan. Daar komt ook een rechter aan te pas, dat is een heel zorgvuldig traject. Sterker nog: doordat we eerder sturen op hulp, gaan we in de toekomst minder onderbewindstellingen zien.'

Redenen
'Heijkoop heeft een goed hart, laten we dat voorop stellen', reageert juridisch adviseur Peter Kamp, die net als de wethouder CDA-lid is. 'Alleen hij snapt de materie niet. Iemand die in de schulden zit, wil uit zichzelf wel geholpen worden. En als die dat niet wil, heeft-ie daar goede redenen voor.' Kamp geeft het voorbeeld van iemand die een beslag op het loon heeft gekregen vanwege schulden, maar wel een gift of een erfenis verwacht. In een schuldentraject zou dat bedrag direct verdwijnen in de zakken van schuldeisers. 'Terwijl je nu juist met zo'n gift je leven met loonbeslag iets aangenamer kunt maken', aldus Kamp. 'Of je kunt het geld gebruiken om zelf een deal te maken met je schuldeisers. Het gaat erom dat mensen soms best zelf tot een oplossing kunnen komen voor hun schulden. Daarin moeten ze niet belemmerd worden door de regels van een schuldentraject.'

Taboe

Heijkoop benadrukt dat zijn medewerkers goed naar de wensen en omstandigheden van de burger luisteren voordat ze overgaan tot het verplichten van de schuldhulp. 'Als iemand al wordt geholpen in de familiesfeer, of in de kerk, is dat ook goed', geeft Heijkoop als voorbeeld. In andere gevallen vindt de wethouder het opleggen van een hulptraject gerechtvaardigd. In de eerste plaats bij mensen die vanwege de geldstress of andere omstandigheden de noodzaak van hulp niet inzien. 'Mensen staan soms onder druk van hun omgeving', aldus Heijkoop. 'Daar kunnen we nu doorheen breken. Dat helpt om het taboe te slechten.'

Steviger
En er is nog een tweede categorie: 'Eerlijk is eerlijk: we komen ook bijstandsgerechtigden tegen die ik niet helemaal goed in de wedstrijd vind zitten. Die zijn gericht op het snel krijgen van een uitkering, en arbeidsinschakeling achten zij niet hun prioriteit. Deze mensen mag ik echt wel wat steviger beetpakken. En dan bedoel ik niet: hesje aan en papierprikken. Maar bij zo'n uitkering mag je ook soms iets meer verwachten dan alleen het accepteren van de uitkering.'

Vernieling
Niet iedereen zal die mening delen, realiseert Heijkoop zich. 'Ik ben van het CDA, ik loop er niet van weg om mensen wat meer bij de hand te nemen. Ik zie ook wel meer liberale opvattingen: laat mensen zelf bepalen wat ze willen. Ik geloof daar niet in. Zeker als ze onder stress staan. Ik heb er geen trek in dat mensen zichzelf de vernieling in helpen.'