Sleutelrol voor gemeenten in nieuwe migratiesamenleving

Om Nederland als migratiesamenleving tot een succes te maken, moeten we meer oog hebben voor de realiteit van moderne migratie en het beleid daarop sturen. Gemeenten – en zeker niet alleen de grote steden – spelen daarin een sleutelrol.

Fact of life
Dat een van de centrale conclusies uit het rapport 'Samenleven in verscheidenheid' van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR), dat vandaag wordt gepresenteerd aan het kabinet en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Dat Nederland een dynamische migratiesamenleving is en voorlopig zal blijven, is een fact of life, zeggen auteurs Godfried Engbersen (hoogleraar Sociologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam) en Mark Bovens (hoogleraar Bestuurskunde aan de Universiteit Utrecht). Om binnen die realiteit harmonieus samen te leven, is structureel beleid nodig.

Moderne realiteit
'Migratie naar ons land is de afgelopen jaren van karakter veranderd', aldus Bovens. 'Het oude beeld is: uit een beperkt aantal landen komen heel veel migranten. Dat zijn vooral voormalige koloniën en Turkije en Marokko. Dat beeld past helemaal niet meer bij de moderne realiteit.' Sterker nog: van die groepen zijn de afgelopen jaren meer mensen vertrokken dan dat er in Nederland binnenkwamen.

Toch is de migratie naar Nederland alleen maar toegenomen de afgelopen twintig jaar. 'Het gaat om 150.000 tot 200.000 mensen per jaar', zegt Bovens. 'Die groep is ongeveer zo groot als een stad als Eindhoven.' Ook nieuw is dat die migranten uit veel meer verschillende landen komen dan voorheen, en bovendien minder lang blijven. Bovens: 'Na vijf jaar is meer dan de helft weer vertrokken'.

Rondje langs de gemeenten
Bij moderne migratie moeten we dus niet alleen denken aan de Turkse en Marokkaanse gemeenschappen in de Haagse Schilderswijk, zeggen Bovens en Engbersen, maar ook aan Poolse arbeidsmigranten in Zeewolde of Aziatische kennismigranten in Eindhoven. 'We zien dat de migratiesamenleving heel verschillende gezichten heeft in verschillende gemeenten. Het gaat lang niet meer alleen om de grote steden', aldus Bovens.

Bij hun 'rondje langs de gemeenten' ondervonden de WRR-onderzoekers dat lokale bestuurders vaak nog niet van die nieuwe realiteit doordrongen zijn. Engbersen: 'Ik kan me een wethouder herinneren die zei: "wij hebben geen problemen want we hebben geen Turken en Marokkanen." Terwijl hij wel een heleboel mensen uit Midden- en Oost-Europa had.'

Acht typen
Door die verouderde denkbeelden is het beleid nog teveel 'van vroeger', aldus Engbersen. Volgens de WRR zou de overheid meer rekening moeten houden met de lokale variatie in migratietypen. De onderzoekers stelden acht verschillende typen gemeenten op die allemaal op een andere manier met de migratiesamenleving te maken hebben. 'Het is verstandig dat gemeenten per type gemeente bij elkaar gaan zitten om bij elkaar te leren', zegt Bovens. 'Zet bijvoorbeeld Zeewolde, Horst aan de Maas, Westland en Zundert bij elkaar, om te kijken: hoe kun je omgaan met grote aantallen arbeidsmigranten uit Oost-Europa, die werken in de tuinbouw of de logistiek?'

Bubbeltjes
Omdat migratie gevarieerder is geworden, is het maatschappelijke vraagstuk ook anders dan voorheen, legt Engbersen uit. 'Het gevaar is niet van een sterk gepolariseerde samenleving met grote blokken tegenover elkaar. Het gevaar is sociale afsluiting van bepaalde groepen, die zich terugtrekken in hun eigen bubbeltjes. Dat is het grote gevaar als er geen adequate beleidsagenda is voor dit vraagstuk.'

Ontvangstvoorziening
De WRR doet een aantal aanbevelingen die moeten voorkomen dat Nederland een 'terugtreksamenleving' wordt. Daarbij spelen gemeenten een sleutelrol, maar die missen op dit moment nog de nodige ondersteuning vanuit het rijk om de taak op te pakken. Een van de adviezen houdt in dat gemeenten centrale ontvangstvoorzieningen moeten creëren voor álle migranten. Bovens: 'Daar kunnen migranten, ongeacht of ze nou studiemigranten of kennismigranten of vluchtelingen zijn, direct na aankomst terecht voor alle praktische vragen.'

Sociale infrastructuur
Ook is er aandacht nodig voor de fysieke en sociale infrastructuur van buurten. Omdat verscheidenheid in herkomst de sociale samenhang onder druk zet, is het belangrijk dat gemeenten zorgen voor een veilige en schone openbare ruimte en goede voorzieningen zoals sportvelden, buurtwinkels, bibliotheken en wijkcentra. Verder is de gemeente aan zet om ervoor te zorgen dat niet alleen nieuwkomers die inburgeringsplichtig zijn, zoals asielmigranten en veel gezinsmigranten, maar ook kenniswerkers en EU-arbeidsmigranten zo snel mogelijk geholpen worden om de taal te leren en deel te nemen aan de lokale samenleving.

Klik op afbeelding om te vergroten. Bron: WRR.