Mondkapjes maken moet betaald worden, vindt vakbond

Vakbond FNV vindt het onfatsoenlijk: bijstandsgerechtigden die mondkapjes produceren om ‘werkervaring’ op te doen en daarvoor niet het wettelijk minimumloon betaald krijgen. De betrokken leerwerkbedrijven vinden het voor de werkzoekers juist een waardevolle stap richting een baan. De kernvraag lijkt te zijn: hoeveel kun je leren van het stikken van naden?

Schandpaal
FNV-bestuurder Maureen van der Pligt nagelde in een recent opiniestuk een aantal leerwerkbedrijven en 'sociale ondernemers' aan de schandpaal. De productie van mondkapjes zou een 'nieuw verdienmodel over de ruggen van werkzoekenden' zijn. Bij Werkzaak Rivierenland - het leerwerkbedrijf dat de Participatiewet uitvoert voor de gemeenten Tiel, Culemborg, West Maas en Waal, West Betuwe, Zaltbommel en Maasdriel - maakten werkzoekenden uit Syrië en Eritrea mondkapjes in het kader van activering en taalontwikkeling. Doordat er Nederlandse woorden aan de muur hanger van het naaiatelier, kunnen de werkzoekers namelijk oefenen met de taal. Werkom, het leerwerkbedrijf van de gemeenten Zaanstad en Purmerend, noemt het maken van mondkapjes ‘relevant en leerzaam’ voor haar kandidaten.

Productiewerk
Dat is in feite werk zonder loon, vindt Van der Pligt. Want: 'Het maken van mondkapjes is regulier productiewerk en dient ook als zodanig te worden betaald.' Dat het werk leerzaam zou zijn, is volgens haar een smoes. 'Leerzaam? Een naadje stikken heb je binnen een dag wel geleerd. Daarna moet je gewoon betaald krijgen.' Ook het feit dat er bij Werkzaak Rivierenland Nederlandse woorden aan de muur hangen, geldt volgens haar niet als een serieuze poging tot taalverwerving.

Verdienmodel
Zowel Werkom als Werkzaak Rivierenland reageren verbaasd op de beschuldiging. Ze bevestigen weliswaar dat de mondkapjes door bijstandsontvangers gemaakt worden en dat het gaat om 'werk met behoud van uitkering' - het werk werd dus niet volgens het minimumloon beloond. Maar in beide gevallen worden de mondkapjes niet verkocht, maar vooral intern gebruikt, of anders gratis weggegeven. Een 'verdienmodel' lijkt dus vergezocht.

Taalontwikkeling
Beide organisaties benadrukken bovendien dat het werk daadwerkelijk in het teken van leren en ontwikkeling staat. Een woordvoerder van Werkzaak Rivierenland geeft het voorbeeld van de Syrische Sumiah Andries, die ook hielp de mondkapjes te naaien. Ze wil Nederlands leren zodat ze haar mbo 3-diploma kan halen. Tijdens het werk moet ze Nederlands spreken, dus dat helpt, zegt ze zelf. Aangezien Andries in Syrië twee jaar gestudeerd heeft op naaien, lijkt het onwaarschijnlijk dat ze op dat gebied nog veel leert van het maken van mondkapjes. Het leeraspect zal bij haar inderdaad in de taalontwikkeling moeten zitten.

Werkritme
Maar ook los van naaivaardigheden valt er wat te leren van het maken van mondkapjes, meent Chris Ceinos, woordvoerder van Werkom. 'Veel van deze mensen zijn al langere tijd werkloos. Die leren nu in ieder geval om iedere dag op tijd te komen, samen te werken en te ontdekken waar de eigen competenties liggen.' Bovendien gebeuren dit soort werkzaamheden alleen in de eerste fase van het traject, vertelt Ceinos. Die fase duurt vier tot zes weken, waarin de kandidaten, naast het opdoen van 'werkritme', ook een eigen werkplan maken. Het maken mondkapjes gebeurt dan ook maar 'een paar dagdelen per week'. Na deze eerste fase stromen de werkzoekers door naar een leerwerktraject dat is afgestemd op hun persoonlijke plan.

Terugdoen
Ook biedt het werk bijstandsgerechtigden een kans om iets 'terug te doen voor de maatschappij', voegt Ceinos toe. Voor de eerdergenoemde Sumiah Andries, die bij Werkzaak Rivierenland mondkapjes maakte, speelt dat inderdaad een rol. 'Ik ben hier veilig, de mensen doen heel aardig tegen mij: ze hebben heel veel voor mij gedaan. Ik wil iets terugdoen voor die mensen', zegt ze in De Gelderlander.

Onfatsoenlijk
Dat neemt het fundamentele bezwaar van vakbond FNV echter niet weg. De kern van dat bezwaar, dat rust op de principes van de vakbond, is dat productief werk hoe dan ook beloond moet worden volgens het minimumloon. Maar dat argument heeft, helaas voor de FNV, wettelijk gezien weinig poten om op te staan. De Participatiewet staat dit soort trajecten immers toe. ‘Het is niet onwettig’, geeft Van der Pligt toe, ‘maar we vinden het onfatsoenlijk.’

Politiek
Woordvoerder Ceinos vindt het daarom niet de taak van een leerwerkbedrijf om over die principekwestie in discussie te gaan. Ceinos: ‘Wij staan ervoor open om van onze werkzaamheden betaalde functies te maken, maar kunnen die beslissing niet zelf nemen. Dat is een politieke discussie.' Bovendien betwijfelt hij hoe 'productief' de werkzaamheden daadwerkelijk zijn. 'De eisen die werkgevers stellen aan productiviteit, daar kunnen veel van onze kandidaten niet direct aan voldoen. Onze werkleertrajecten zijn een leerproces, waarmee kandidaten een betere kans krijgen op een duurzame baan.'