Meer eenheid in bestrijden van bijstandsfraude

Diverse instanties op het terrein van bijstandsfraude gaan de krachten bundelen. Onder de vlag van Divosa (de vereniging voor directeuren van sociale diensten) komt een aparte 'commissie handhaving'.

In dat orgaan zitten het ministerie van Sociale Zaken, Divosa en de VNG aan tafel met de stichting LCSR (Landelijk Contactorgaan Sociaal Rechercheurs) en de RCF's (Regionale Coördinatiepunten Fraudebestrijding). 'Op deze manier hebben we alle vormen van beleid en uitvoering bij elkaar en dat vergroot de effectiviteit', stelt LCSR-voorzitter Paul Bakker, hoofd team handhaving bij de afdeling Sociale Zaken en Werkgelegenheid in Utrecht.

'Het is de bedoeling dat we meer eenheid krijgen. De handhavingskant kan veel beter worden gecoördineerd', zegt Christien Bronda, manager van de sociale dienst van Zwolle en bestuurslid van Divosa. Bronda: 'We willen uiteindelijk naar één kennisbank waar de belasting net zo makkelijk aan gegevens kan komen als de Arbeidsinspectie of de sociale dienst.'

De aanpak van bijstandsfraude is volop aan beweging onderhevig. Alle partijen in het veld zoeken naar manieren om misbruik van sociale voorzieningen effectiever aan te pakken. Het ministerie van Sociale Zaken heeft onlangs een advies vrijgegeven dat al anderhalf op het departement in de la ligt. De makers, onderzoekers van de Galangroep, stelden voor de 'lichte' opsporing, waar geen aparte opsporingsbevoegdheden bij komen kijken, onder te brengen in één landelijke organisatie. Dat zou dan de SIOD (Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst) kunnen zijn, of een nieuw op te richten Shared Service Centre. Nu is dit nog een taak van de controleurs van gemeenten.

Daarnaast stelden de onderzoekers voor de aangiftegrens op de trekken van zesduizend euro naar tienduizend euro. Beneden dat bedrag moet een overtreding bestuursrechtelijk worden aangepakt (bijvoorbeeld met een boete of een waarschuwing), daarboven zou de zaak aan de strafrechter moeten worden voorgelegd. Staatssecretaris van Sociale Zaken Aboutaleb neemt het advies maar ten dele over, zo heeft hij de Tweede Kamer vlak voor Kerst laten weten. Het optrekken van de strafrechtelijke grens vindt de bewindsman een goed idee, maar het overhevelen van de lichte opsporing naar één centraal orgaan niet. De zwaardere opsporingsonderzoeken, waarbij huiszoekingen of observaties vereist zijn, gaan wel naar de SIOD, voorzover het gaat om de uitkeringsinstelling en de Sociale Verzekeringsbank.

Opsporing

Over de opsporingstaken van de gemeente heeft het ministerie geen zeggenschap. Een gemeente kan haar bevoegdheden slechts op vrijwillige basis overdragen aan de SIOD. Bij wijze van proef gebeurt dat momenteel in Arnhem. Met de door de Galangroep voorgestelde bundeling op landelijk niveau zou de opsporing volledig worden gescheiden van de controle op een juist bijstandsgebruik, legt Aboutaleb in zijn brief uit. 'Daarmee wordt de strafrechtketen op het SZW-terrein logischer en transparanter. Het nadeel daarvan is dat de opsporing wordt losgekoppeld van de primaire uitvoeringsprocessen bij de SVB, het UWV en de gemeenten.'

Met zijn besluit volgt Aboutaleb de aanbevelingen op dit punt van Divosa en de G4, die tegen het oprichten van een landelijk orgaan waren. Ook het contactorgaan van de sociale rechercheurs was tegen de voorgestelde splitsing van taken. Voorzitter Bakker: 'Het hoort gewoon bij de gemeenten. Op die manier kunnen sociaal rechercheurs en de controleurs van de gemeente veel nauwer samenwerken, de lijnen zijn dan veel korter.'

Divosa-bestuurslid Christien Bronda: 'De problematiek waar bijvoorbeeld Beverwijk mee kampt op de zwarte markt, speelt bij ons in Zwolle niet. Daar hoef ik me dus ook niet mee bezig te houden. En omgekeerd, in de Randstad hebben ze vrijwel geen last van mensen die in Duitsland gaan werken.' Hoewel betrokkenen een landelijk orgaan geen goed idee vinden, is iedereen het er wel over eens dat er meer kan worden samengewerkt. Op regionaal niveau krijgt die samenwerking al gestalte in de negen RCF's, de Regionale Coördinatiepunten Fraudebestrijding. Die centra ondersteunen gemeenten bij de aanpak van bijstandsfraude.

In Overijssel heeft dit RCF onderdak gevonden in een gezamenlijke huisvesting met de sociale recherche en steunpunt Bibob. 'De sociale rechercheurs zijn er ook van doordrongen dat ze meer moeten opschalen en hun taken bijvoorbeeld moeten onderbrengen in één centrumgemeente', zegt Paul Bakker. 'In Friesland gebeurt dat al, voor de hele provincie is alles ondergebracht in Leeuwarden.'

Ook de oprichting van de nieuwe commissie handhaving is een stap in de goede richting, aldus de LCSR-voorzitter. Het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) heeft onlangs geoordeeld dat een proef in de drie noordelijke provincies onrechtmatig was. Alle uitkeringsgerechtigden werden gecontroleerd aan de hand van hun waterverbruik en de waterheffing. Eind november is met het CBP de landelijk geldende afspraak gemaakt dat voortaan alleen nog de gegevens van 'risicoprofielen' op deze manier worden gekoppeld.