Leren van Britse aanpak criminele uitbuiting

Drugsdelicten, diefstal, ronselen voor prostitutie en geldezel- en katvanger-constructies. Criminelen dwingen kwetsbare jongeren tot deze strafbare feiten, blijkt uit onderzoek van het Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel (CKM) in 13 gemeenten en daar is te weinig zicht op. Slachtoffers durven niet om hulp te vragen en dader- en slachtofferschap lopen door elkaar heen. Het kabinet wil de aanpak van criminele uitbuiting verankeren en onderdeel maken van de aanpak georganiseerde en ondermijnende criminaliteit.

Onderzoek

Na twee jaar onderzoek in dertien steden, waaronder Rotterdam, stuitte het Centrum tegen Kinderhandel en Mensenhandel (CKM) op ruim 2500 vermoedelijke slachtoffers van criminele uitbuiting. In die tijd werden landelijk maar 68 slachtoffers geregistreerd. Leraren, jongerenwerkers, wijkagenten, leerplichtambtenaren en andere eerstelijns professionals werden voor het onderzoek gevraagd of zij de afgelopen twee jaar in contact zijn geweest met vermoedelijke slachtoffers van criminele uitbuiting. Van de ondervraagden gaf de helft aan dat dat het geval was.

Oog voor dwang

Reden voor Kamerleden Songül Mutluer (PvdA), Ruud Verkuijlen (VVD) en Mirjam Bikker (CU) om minister Yeşilgöz van Justitie en Veiligheid te vragen wat het kabinet hieraan denkt te gaan doen. Die wijst erop dat het kabinet fors investeert in de preventie van ondermijnende en georganiseerde jeugdcriminaliteit, met een bedrag dat vanaf 2025 oploopt tot 143 miljoen euro. ‘In deze aanpak is oog voor mogelijke dwang die aan het strafbaar handelen ten grondslag ligt. Daarmee is het tegengaan van criminele uitbuiting ook onderdeel van deze aanpak.’ Vanaf dit jaar starten vijftien gemeenten de structurele aanpak ‘Preventie met gezag’ in hun meest kwetsbare wijken, waarbij aandacht is voor die criminele uitbuiting. ‘Hierin zoeken zij een goede balans tussen kansen bieden op een betere toekomst aan de ene kant en grenzen stellen aan risico- en crimineel gedrag aan de andere kant’, aldus de minister. Dit najaar wordt de verdeling van de structurele middelen bekend.

672 slachtoffers

Yeşilgöz nuanceert het beperkte aantal van 68 landelijk geregistreerde slachtoffers in de afgelopen twee jaar. Tussen 2016 en 2020 kreeg het landelijk Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel (CoMensha) zicht op 672 slachtoffers van criminele uitbuiting, schrijft ze. Het contrast met de CKM-schatting van 2500 vermoedelijke slachtoffers van criminele uitbuiting heeft te maken met ‘gegevensdeling en de uitdagingen hieromtrent’. Bij de voortzetting van het programma “Samen tegen mensenhandel” zal ze proberen ‘een adequatere gegevensdeling te borgen’. Ze merkt ook op dat criminele uitbuiting een ‘haaldelict’ is. Slachtoffers herkennen zichzelf niet altijd als zodanig en delen deze informatie dus ook niet met eerstelijns professionals. ‘Vanwege het strafbaar handelen van een slachtoffer, is het voor professionals ook lastig dwangmiddelen te identificeren.’

Preventie met Gezag

Slachtoffers moeten beter zichtbaar worden, vindt ook de minister, maar dit is moeilijk, omdat slachtofferschap en daderschap vaak door elkaar heenlopen, zoals het CKM ook al constateerde. De minister is ervan doordrongen dat bij het voorkomen van jonge aanwas er rekening mee moet worden gehouden dat niet iedereen die criminele feiten pleegt, dat vrijwillig doet. Het programma Preventie met Gezag wordt ingezet op de brede preventieaanpak van jeugdcriminaliteit, waar gericht middelen in worden gezet in wijken waar de problematiek het hevigst is. Het programma ‘Samen tegen mensenhandel’ zet breed in op alle vormen van mensenhandel, schrijft Yeşilgöz, door het vergroten van bewustwording en versterken van signalering door professionals.

Voorlichting

Voor bewustwording en preventie is het ook belangrijk dat vanuit scholen voorlichting wordt gegeven over mensenhandel. Ze wijst op de modulaire toolkit BUIT, ontwikkeld in opdracht van Noord-Holland Samen Veilig, een samenwerkingsverband van 32 gemeenten in Noord-Holland, politie en het Openbaar Ministerie. Deze bevat een gratis lespakket met een film en een interactieve lesmodule met voorlichting voor scholen in het voortgezet onderwijs en groep 8  op de basisschool. Er komt eind dit jaar ook een pakket met de film en de lesmodule voor verschillende groepen professionals, zoals zorgcoördinatoren op scholen, boa’s en politie. Daarnaast start dit jaar een tweejarige pilot van het CKM met een landelijk online platform voor professionals en (potentiële) slachtoffers van criminele uitbuiting om slachtoffers beter te ondersteunen en hen te helpen uit onveilige situaties te komen.

Bescherming

Op de vraag hoe wordt omgegaan met de slachtoffers die wel zijn geregistreerd antwoordt de minister dat voor ieder slachtoffer van een strafbaar feit door de politie en het OM aan de hand van criteria de individuele beschermingsbehoefte in kaart wordt gebracht. ‘Een Individuele Beoordeling (IB) is een wettelijke taak die voortvloeit uit de EU-richtlijn minimumnormen slachtoffers.’ Ook de slachtoffers van mensenhandel die door opsporingsdiensten en andere instanties bij CoMensha worden gemeld krijgen zorg. Er zijn verschillende opvangmogelijkheden voor meerderjarige slachtoffers van mensenhandel, zoals de Categorale Opvang voor Slachtoffers Mensenhandel (COSM) en in de reguliere maatschappelijke opvang en vrouwenopvang. Voor minderjarige slachtoffers zijn de (kinderbeschermings-) maatregelen van toepassing, zoals de reguliere jeugdzorgvoorzieningen.

Regiotafels

Daarbij wijst de minister nog op jeugdhulporganisatie Koraal die een behandelprogramma (YIP!) voor meisjes en jonge vrouwen met een licht verstandelijke beperking aanbiedt. Koraal organiseerde in de afgelopen maanden vier regiotafels LVB. Daar worden knelpunten, mogelijkheden en voorstellen besproken met het lokale maatschappelijke middenveld en lokale bestuurders. De bevindingen uit deze gesprekken worden meegenomen in het herijkte programma ‘Samen tegen Mensenhandel’. In het najaar verschijnt het tweede deel van het CKM-rapport over criminele uitbuiting, meldt Yeşilgöz. Dit rapport gaat specifiek in op de opsporing en vervolging van criminele uitbuiting.  Ze verwacht dat het kan bijdragen aan het herkennen en signaleren van knelpunten en kansen in de opsporingsketen.

Mentaliteitsomslag

Het CKM pleitte in haar eerste rapport voor een ‘mentaliteitsomslag’, waarbij de aanpak van ondermijnende criminaliteit en jonge criminele aanwas en de aanpak van criminele uitbuiting nauw met elkaar worden verweven. De minister onderschrijft dat die omslag nodig is en er ‘met andere ogen’ moet worden gekeken. Er zal in de aanpak daarom oog zijn voor de mogelijke dwang die aan het strafbaar handelen van deze jongeren ten grondslag ligt. Het CKM wees al naar het Verenigd Koninkrijk als ‘gidsland’ op dit gebied. Daar is veel geïnvesteerd in de bewustwording van criminele uitbuiting bij alle organisaties die met potentiële slachtoffers in aanraking komen.

Leren van Britse aanpak

‘De kennispositie van het Verenigd Koninkrijk is sterk’, beaamt de minister. Aangezien daar niet alleen strafrechtelijke organisaties zijn betrokken, maar ook hulpverlening, jongerenwerkers, scholen en medische professionals. ‘In Nederland volgen we dit voorbeeld, door criminele uitbuiting niet alleen vanuit het perspectief van mensenhandel te benaderen, maar ook te bezien in hoeverre in het algemeen kwetsbare jongeren kunnen worden beschermd tegen een leven in de criminaliteit.’ De extra inzet op de aanpak van criminele uitbuiting is aanleiding om de contacten met het Verenigd Koninkrijk nader aan te halen, aldus Yeşilgöz. ‘Mijn departement zal in contact treden met de Britse collega’s om lering te trekken van de Britse aanpak van criminele uitbuiting.’