Ongemakkelijke waarheid jeugdzorg onder ogen zien, 11: tot slot

Daarmee zouden de kinderen wiens veilige ontwikkeling ernstig wordt bedreigd het kind van de rekening worden. Juist die kinderen die het verdienen om in een zichzelf beschaafd noemend land de beste jeugdbescherming te krijgen die er maar te bieden is.

Ik denk even niet aan de 95% van de Nederlandse kinderen die de gelukkigste kinderen op de wereld zijn volgens Unicef. Ik denk aan de vier jonge kinderen van vier verschillende vaders die alle vier in de gevangenis zitten en wiens moeder zich prostitueert en klanten thuis ontvangt. Ik denk aan de jongen die, nadat hij verslaafd geboren was, na een aantal jaren (te laat) uit huis werd geplaatst, om vervolgens bij voorbaat kansloos van de ene naar de andere jeugdzorginstelling en jeugdgevangenis te worden geplaatst en uiteindelijk op zijn 18de een mislukte zelfmoordpoging te doen. Ik denk aan die jongen van 14 die goed kan leren en voetballen in dat grote gezin waarvan de vader vast zit voor drugshandel en wiens oudere broers na een periode deel te hebben uitgemaakt van een overlastgevende jongerengroep hun criminele carrière inmiddels hebben vervolgd in de landelijke zware criminaliteit. Ik denk aan de kinderen van in een vechtscheiding liggende ouders die getraumatiseerd worden door loyaliteitsconflicten, valse beschuldigingen van seksueel misbruik door moeder aan het adres van vader en die al jarenlang hun vader niet meer hebben gezien. Ik denk aan de meisjes waar niemand naar omkijkt, omdat niemand anders last heeft van hun depressies en angst- en eetstoornissen. Ik denk aan de zes uit huis geplaatste kinderen van die twee licht verstandelijk gehandicapte ouders die gewoon niet in staat waren om hun kinderen liefde en structuur te bieden. Ik denk aan al die kinderen die moeten opgroeien in families waarin al generaties lang sprake is van een opéénstapeling van problemen op het gebied van psychiatrische problematiek bij ouders, armoede, een laag opleidingsniveau, criminaliteit, huiselijk geweld, alcoholisme, een te kleine woning, werkloosheid en seksueel misbruik.

Ik denk aan deze kinderen en ik vraag me af, zouden ook deze kinderen geholpen zijn met de veelbelovende stelselwijziging die in aantocht is? Het antwoord is nee, niet genoeg. Ja, de pedagogische “civil society” waaraan wordt gebouwd, meer inzet van eigen kracht conferenties, betere vroeg signalering en vroeg interventie via laagdrempelige centra voor jeugd en gezin onder wiens regie ook beter zal worden samengewerkt, zullen allemaal een positief effect hebben en op termijn ook het aantal zware multiprobleemgezinnen doen dalen. Maar voor de multiprobleemgezinnen van vandaag en morgen en voor die multiprobleemgezinnen die er altijd zullen blijven zal het niet genoeg zijn.

Voor die gezinnen is het nodig dat we de ongemakkelijke waarheid van de heftigheid en weerbarstigheid van de problematiek onder ogen zien. Dat dit ook in Nederland voorkomt. Dat het werken aan oplossingen een kwestie van lange adem is, voorbij de democratische levenscyclus van vier jaar. Dat genoegen moet worden genomen met kleine successen. Dat er, vanwege de inherente onzekerheden ten aanzien van wat precies het probleem en de oplossing is, de bereidheid moet zijn tot het nemen van risico’s met een daaraan inherent verbonden kans op fouten die per definitie een grote impact hebben. Omdat niets doen neer komt op berusting of wegkijken.  

De ongemakkelijke waarheid onder ogen zien betekent ook het opzoeken van de grenzen van wat er mogelijk te bereiken is door de liefdevolle inzet van dwang. Ik heb daartoe in deze reeks columns een aantal voorstellen gedaan. Vergaande voorstellen, maar voorstellen met oprecht maar één belang voor ogen: de veilige ontwikkeling van kinderen in de knel. Ik weet niet zeker of alle voorstellen daadwerkelijk effectief zullen blijken en ik ben benieuwd naar de reacties en eventuele alternatieve oplossingen. Ik weet wel dat we vandaag de dag, ondanks de geweldige inspanningen van velen, nog niet genoeg doen voor de ernstig in hun veilige ontwikkeling bedreigde kinderen die het risico lopen buiten hun schuld 'levenslang' te krijgen.

Wie ervoor terugschrikt om het door mij bepleitte pad in te slaan, wellicht mede vanwege de initieel hoge kosten, bedenke dat het hier slechts om een kleine en eigenlijk heel overzichtelijke doelgroep gaat. Een groep waar alles mis is gegaan wat maar mis kon gaan, ook na alle preventie, eigen kracht etc. We mogen deze groep kinderen niet vergeten in alle euforie en brede maatschappelijke consensus over het nieuwe jeugdzorgparadigma. En de kosten zullen dubbel en dwars worden terugverdiend. Minder beroep op dure jeugdzorg en psychiatrie, minder werkloosheid, minder criminaliteit. De ironie van de meest zware doelgroep is dat daar ook de meeste maatschappelijke 'verdiencapaciteit' zit. Een kwestie van politiek staatsmanschap dat bereid is verder te kijken dan vier jaar.

En ja, als we het door mij bepleitte pad op durven te gaan dan brengt dat de dure plicht met zich mee om het als jeugdzorgsector zelf ook nog veel beter te doen. Want de ongemakkelijke waarheid is ook dat het huidige jeugdzorgsysteem voor een deel zijn eigen doelgroep van zorgmijders heeft gecreëerd, die alle vertrouwen in de sector verloren heeft na te lang wachten, te veel bureaucratie, te veel wisselende niet samenwerkende en soms angstige hulpverleners, te veel verschillende halve oplossingen en te weinig hoogwaardige professionaliteit. Laten we durven toegeven dat ook de jeugdsector zelf, in het bijzonder als het gaat om de zwaarste probleemgevallen, nog te veel leidt aan het syndroom van 'niet willen/niet kunnen'. De ene onmacht die de andere onmacht voedt.

De gemeenten krijgen als opdrachtgevers met de transitie van de jeugdzorg de unieke kans om de sector uit deze onmacht te bevrijden. Om de breed aanwezige positieve energie om verschil te maken voor kinderen in de knel te ontketenen (zie daarvoor mijn eerdere columns met tips aan gemeenten). Want net zoals dat er geen enkele ouder bewust en intentioneel kinderen mishandelt, is er geen jeugdzorgmedewerker, manager of bestuurder die uit vrije wil onvoldoende samenwerkt of bureaucratisch en onprofessioneel handelt. Werken in de jeugdzorg doe je niet om rijk te worden of om elke dag na vijf uur zonder kopzorgen de deur van het werk achter je dicht te slaan. Werken in de jeugdzorg doe je alleen als je oprecht verschil wilt maken voor kinderen in de knel. 

Ontketend door gemeenten is het aan de jeugdsector zelf om professionele excellentie te realiseren. Zodat we zeker weten dat echt alles is geprobeerd om de problematiek in vrijwillig kader op te lossen, alvorens we onze toevlucht nemen tot de door mij bepleitte voorstellen. En zodat we zeker weten dat die voorstellen zelf ook op professionele wijze worden toegepast. Tegelijkertijd moeten we vandaag durven te beginnen met experimenteren om er achter te komen wat werkt en wat niet. In kleine omkeerbare stapjes, lerend van de successen die we gaan boeken en de fouten die ongetwijfeld ook gemaakt gaan worden. Want ook dat is een ongemakkelijke waarheid in het bijzonder voor politici, beleidsmakers, pers en het grote publiek. De jeugdzorg hervorm je niet duurzaam door 'grand design'-achtige tekentafel reorganisaties, maar door van onderop al doende te leren van successen en fouten, gebruikmakend van de kennis en passie in de uitvoering. 

Kortom, laten we de ongemakkelijke waarheid recht in de ogen aan kijken en zoekend en tastend tot actie overgaan, zodat de meest kwetsbare kinderen niet het kind van de jeugdzorgtransitie rekening worden.

Ik kijk uit naar uw reacties.