Kansloze missie: het eindspel (6)
In de voorafgaande columns is met zevenmijlslaarzen de wereld van de Wet werk en bijstand bewandeld. We hebben geconcludeerd dat het systeem – geredeneerd vanuit financieel oogpunt - geen echte stimulansen bevat om snel werk te zoeken als je bent aangewezen op de onderkant van de arbeidsmarkt.
Ook is soms de administratieve sores een belemmering om vanuit een bijstandsuitkering betaald werk te zoeken (zeker bij parttime werk of uitzendwerk). Verder valt te betwijfelen wat het effect is van de zogeheten arbeidsverplichtingen die aan de bijstand zijn verbonden, en is het effect van re-integratie moeilijk aan te tonen.
Al met al niet zo’n rooskleurig beeld van ons stelsel van bijstandsverlening. Als het systeem niet echt meewerkt, wordt het kwetsbaar en afhankelijk van het morele besef van de bijstandsontvanger. Wat dit betreft mag het misschien bemoedigend zijn dat jaarlijks nog zo’n 100.000 mensen uitstromen uit de bijstand. Als we dan weer kijken naar de redenen van uitstroom blijkt betaald werk maar voor ongeveer 40% verantwoordelijk te zijn voor de uitstroom. De rest van de uitstroom is bijvoorbeeld verhuizing, bereiken 65 jaar, relatie/samenwoning of geconstateerde fraude (zie ook het proefschrift van Arjen Edzes: Werk en bijstand; arbeidsmarktstrategieën van gemeenten). En als de uitstroomcijfers worden gespecificeerd naar de duur van de uitkering blijkt dat betaald werk als reden van de uitstroom nog meer daalt als iemand langer in de bijstand zit. Kortom, de Wwb is niet bepaald de springplank naar werk.
Maar zijn er alternatieven? Is een systeem denkbaar dat effectiever is? Zouden met een ander systeem of een andere uitvoeringsvorm minder mensen een bijstandsuitkering hebben? Laten we om te beginnen even kijken naar de uitvoering. We kunnen constateren dat de uitvoering van de Wwb (in al z’n facetten) zeer arbeidsintensief is. Ik schat dat in Nederland minstens 15.000 gemeenteambtenaren werkzaam zijn met deze regeling. Gerelateerd aan het aantal van 310.000 uitkeringen betekent dit dus een verhouding van 1 ambtenaar op 20 uitkeringen. Niet gehinderd door kennis van zaken zou je dit een absurde verhouding kunnen noemen. Wel met kennis van zaken is dit een logisch aantal, gezien de enorme bureaucratie die de huidige Wwb met zich meebrengt. In de gemeente waar ik werkzaam ben, hebben we een relatief klein aantal bijstandsuitkeringen. Ongeveer 125. En vrijwel geen enkele uitkering is hetzelfde. Sowieso kennen we al drie hoofdnormen: voor een alleenstaande, een alleenstaande ouder en een echtpaar/samenwonende. Deze normen kunnen worden verhoogd met een toeslag van 10 of 20% . Daarnaast zijn nog aparte normen voor mensen in de leeftijd van 18, 19 en 20 jaar. Verder worden veel uitkeringen verrekend om allerlei redenen. Bijvoorbeeld vanwege alimentatie, onderhoudsbijdrage, eigen inkomsten, of verrekening door terugbetaling van een lening of terugvordering van voorschotten of vanwege fraude. Ook worden soms van de uitkering een rechtstreekse betaling gedaan bijvoorbeeld voor huur. Al met al een hele administratie. Tenslotte kent het Wwb-volume een enorme dynamiek van in- en uitstroom. Jaarlijks stromen ongeveer 100.000 mensen in en uit de bijstand. Een dynamiek van zo’n 30% van de totale populatie.
Wat willen we nu bereiken met een regeling waar zo veel geld mee is gemoeid en zo veel ambtenaren mee bezig zijn. Het doel is natuurlijk vooral het voorzien in een inkomen. Wordt dit doel bereikt? Aan de ene kant is het antwoord ja. Bijstand is het laatste vangnet waardoor je nog voldoende middelen van bestaan hebt en je niet bent aangewezen op je familie of de charitas. Als je zuinig bent, sober leeft en goed met geld kunt omgaan kun je van een bijstanduitkering leven. Aan de andere kant is een kale bijstandsuitkering niet of nauwelijks het enige inkomen dat een huishouden heeft. Rondom de bijstand is een heel arsenaal aan regelingen om het minimuminkomen op te plussen. Dit varieert van bijzondere bijstand, kwijtscheldingen tot toeslagen van de Belastingdienst. Dus is de uitvoering van de Wwb al een hele bureaucratie; we hebben er ook nog een hele bureaucratie omheen gebouwd van inkomensaanvullingen en andere inkomensafhankelijke regelingen. En als we ook nog in ogenschouw nemen dat steeds meer mensen (al dan niet met een bijstandsuitkering) zich melden bij de voedselbank of de schuldhulpverlening, moet ook het succes van de Wwb als (laatste) inkomensvoorziening worden genuanceerd.
Wat zijn nu aangrijpingspunten voor mogelijke veranderingen? Daarover de volgende column.
Rik Bolhuis
Meer columns van Rik Bolhuis lezen? Klik hier.
Reacties: 3
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.
lees nou eens goed, voordat je reageert op het verhaal van degene die zich bijstander noemt. Dan zou je hebben gezien dat hij of zij juist graag een normaal 40-urig werkcontract zou willen. Driekwart van de mensen die vanuit de bijstand aan het werk raakt, komt terecht in een tijdelijk baantje zonder een greintje zekerheid qua te werken uren of qua inkomen. Velen van hen stromen noodgedwongen weer terug in de bijstand. En geloof me: dat is voor al deze mensen een grote teleurstelling.