Jeugdzorghervorming in volle vaart, Wmo blijft steken

Het demissionair kabinet zet zich volledig in op het waarmaken van de Hervormingsagenda Jeugd. Op het terrein van maatschappelijke ondersteuning staan vooral de houdbaarheid en betaalbaarheid centraal.

‘Ook werkt het kabinet met betrokken partijen verder aan hervormingen in de jeugdzorg, zodat kwetsbare kinderen en gezinnen sneller en beter geholpen kunnen worden’, aldus koning Willem-Alexander tijdens zijn troonrede. Het jaar 2023 is het jaar waarin de Hervormingsagenda Jeugd definitief werd vastgelegd. En dat is terug te zien in de Miljoenennota en begrotingen voor 2024. Want ondanks haar demissionaire status wil het kabinet op dit terrein ‘betekenisvolle stappen’ zetten. Maar aan de structurele besparingsopgave van 1 miljard euro wordt niet gemord.  

Extra middelen

In totaal wordt volgend jaar 1,45 miljard euro extra beschikbaar gesteld voor jeugdzorg. Dit bedrag is gebaseerd op het advies van de Commissie van Wijzen. Een deel van de investeringen (82 miljoen euro) en uitvoeringskosten (9 miljoen euro) worden ingezet vanaf de begroting van het ministerie van VWS. Het resterende, overgrote deel van deze middelen zijn belegd in het gemeentefonds.

Ombouw gesloten jeugdzorg

Daarnaast gaat er 3 miljoen euro naar de aanpak van de wachttijden en is er 2 miljoen euro gereserveerd voor regionalisering en standaardisatie van de uitvoering. Voor de af- en ombouw van de huidige grootschalige (gesloten) residentiële jeugdhulp maakt het kabinet 70 miljoen euro vrij. Het ministerie van VWS wil dit doen in samenspraak met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).

Bezuinigingen

Tegelijkertijd verwacht het kabinet de jeugdzorguitgaven met 374 miljoen euro te verlagen. Dat zou oplopen naar 463 miljoen euro volgend jaar en 570 miljoen euro in 2025. Na onderhandelingen werden die bedragen aangepast: elk jaar is er 374 miljoen euro minder beschikbaar. Daardoor vallen de bezuinigingen in totaal 285 miljoen euro lager uit. De aanvullende besparing van 100 miljoen euro uit het coalitieakkoord is, zoals eerder bekend, komen te vervallen.

Jeugdbescherming

Voor de jeugdbescherming trekt het kabinet het komend begrotingsjaar 23 miljoen euro extra uit. Met dit geld moet onder andere de werkdruk voor de professionals in de jeugdbescherming worden verlaagd. Er wordt ingezet op het aantrekken van nieuwe jeugdbeschermers als ook op het behouden van bestaande jeugdbeschermers. Met als doel dat jeugdbeschermers meer tijd krijgen om kwetsbare kinderen en gezinnen beter te helpen.

Na dit jaar gaat het kabinet jaarlijks structureel 50 miljoen euro uittrekken voor de jeugdbescherming. Voor de verschillende onderdelen in de aanpak van kindermishandeling en het beschermen van kinderen en gezinnen is circa 4,1 miljoen euro beschikbaar. Dit wordt ingezet middels subsidies en opdrachten.

Financiële houdbaarheid

In de troonrede werden de gesloten zorgakkoorden zijdelings benoemd. De koning benadrukte dat hiermee de basis is gelegd ‘om de zorg goed, toegankelijk en betaalbaar te houden voor komende generaties.’ Met name die betaalbaarheid staat hoog op de agenda. Het kabinet stelt dat voor de Wmo met veldpartijen wordt gewerkt ‘aan een verbetering van de (financiële) houdbaarheid.’

Eigen bijdrage Wmo

Een belangrijke maatregel is de invoering van de inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor Wmo-voorzieningen per 2026. Die staat op dit moment niet op de lijst met controversiële onderwerpen, wat betekent dat de voorbereiding voor deze wetswijziging vooralsnog doorgaat. In 2024 maakt het kabinet 6,5 miljoen euro beschikbaar voor deze herinvoering.

Lange termijn

Vergrijzing, ontwikkelingen op de arbeidsmarkt, ouderen die langer zelfstandig thuis wonen, digitalisering van de zorg: het heeft allemaal impact op de vraag naar Wmo-ondersteuning. Maar hoe deze ontwikkelingen zich gaan vertalen op het gebruik? Het kabinet heeft geen idee. Met Centraal Planbureau (CPB) werkt ze daarom samen om verschillende beleidsopties uit te denken voor ‘de blijvende houdbaarheid van de Wmo 2015 op de lange termijn.’  

Volgend kabinet

De VNG is blij dat het kabinet met volle vaart inzet op de jeugdzorghervormingen, zegt Cathalijne Dortmans. Zij is voorzitter van de VNG-commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs. ‘We hebben natuurlijk lang onderhandeld met het rijk over het budgettaire kader. Het is jammer dat de bezuinigingsreeks blijft, zij het dat we die iets hebben kunnen afzwakken. Maar nogmaals: goed om te zien dat het kabinet vol inzet op de Hervormingsagenda Jeugd’, zegt ze. Dortmans is eveneens te spreken over de extra investeringen in de jeugdbescherming en kijkt uit naar de invoering van de inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor Wmo-voorzieningen.

Dat bekent niet dat hiermee alle zorgen bij de Helmondse wethouder zijn weggenomen. Dortmans: ‘De Hervormingsagenda Jeugd zal grotendeels worden uitgevoerd door een volgend kabinet. De bezuinigingen zijn nog steeds fors, maar ik hoop dat een nieuw kabinet daar anders tegenaan zal kijken.’

Donkere wolken

De sector is een stuk somberder. ‘Boven de plannen voor de langere termijn hangen donkere wolken, in de vorm van forse ingeboekte bezuinigingen’, zegt voorzitter Ronnie van Diemen van de overkoepelende organisatie Jeugdzorg Nederland. Het kabinet had eerder wel aangekondigd dat er extra geld komt om de werkdruk in de jeugdzorg te verminderen. Jeugdzorg Nederland is daar blij mee, maar volgens Van Diemen zal het ‘nog een hele tijd duren voor deze plannen leiden tot merkbare verbeteringen in de praktijk, terwijl de problemen nú heel groot zijn.’

Stille schande

Ook vakbond FNV Jeugdzorg is boos. In de troonrede zei koning Willem-Alexander dat er meer aandacht komt voor prestatiedruk op scholen en universiteiten, om mentale problemen te verminderen. Volgens de vakbond ‘doet dat geen recht aan de stille schande’ in de jeugdzorg. ‘Het voelt nu een beetje alsof de problemen worden veroorzaakt door prestatiedruk op school, terwijl er ook suïcidale kinderen vanwege personeelstekort niet de hulp krijgen die nodig is’, aldus bestuurder Maaike van der Aar. Volgens haar wachten medewerkers en gezinnen ‘al jaren op oplossingen die er nog steeds niet zijn. Daarvoor hebben we al negen keer actie gevoerd op het Malieveld.’