Jeugdzorg en ethiek
In de serie columns die ik schrijf over manieren om handelingsverlegenheid in de jeugdzorg te doorbreken, mag aandacht voor het belang van het leren omgaan met ethische dilemma’s niet ontbreken.
Handelingsverlegenheid in de jeugdzorg wordt ondermeer veroorzaakt door het gegeven dat werkers in de jeugdzorg dag in dag uit beslissingen moeten nemen die welhaast per definitie pijn veroorzaken bij de gezinnen waar ze mee werken. Vooral als het gaat om de doelgroep waarbij sprake is van onmacht, van niet willen en/of kunnen doen wat in het belang is van de veilige ontwikkeling van het kind.
Bemoeienis vanuit de jeugdzorg met de opvoeding van kinderen is, hoe terecht ook, bijna per definitie pijnlijk voor ouders en vaak ook voor kinderen, zeker als het gaat om het toepassen van drang en dwang. Het bespreekbaar maken van kindermishandeling, hoe professioneel dat ook gebeurt, veroorzaakt pijn. Ingrijpen als ouders niet in staat zijn op eigen kracht een veilig opvoedklimaat te scheppen voor hun kinderen veroorzaakt pijn.
Jeugdzorgwerkers zijn ook gewoon mensen en het feit dat hun handelen pijn veroorzaakt in gezinnen kan, hoe onterecht ook, leiden tot schuldgevoel en daaruit voortvloeiende te grote terughoudendheid ten aanzien van doen wat nodig is om kinderen te beschermen. Het is daarom van groot belang dat voorkomen wordt dat werkers in de jeugdzorg ten onrechte overmand worden door schuldgevoel. Schuldgevoel dat zowel aanleiding kan geven tot te laat ingrijpen als tot te snel ingrijpen.
Leren omgaan met de ethische dilemma’s die inherent zijn aan het werken in de jeugdzorg kan er toe bijdragen dat professionals op een zorgvuldige en integere wijze de verschillende, vaak tegenstrijdige, belangen leren afwegen waarvan bijna altijd sprake is bij complexe jeugdzorgproblematiek. Waarbij uiteraard het belang van het kind voorop staat. Door te kiezen voor de invalshoek van het kiezen van de moreel juiste oplossing zullen jeugdzorgwerkers eerder vrede hebben met de zeer complexe emotioneel zwaar beladen beslissingen die ze moeten nemen. Het verdwijnen van het schuldgevoel zal leiden tot vergroting van de handelingsbekwaamheid om te doen wat nodig is in het belang van de veiligheid van kwetsbare kinderen.
Bij het schrijven van deze column moest ik denken aan een gesprek dat ik een tijdje geleden voerde met één van mijn gezinsmanagers over de moeilijke en pijnlijke beslissingen die zij had moeten nemen in een zaak. Ik vroeg haar of ze zich schuldig voelde. Haar antwoord maakte grote indruk op me: “Nee ik voel me niet schuldig want ik heb juist gehandeld. Ik ben wel aangedaan en verdrietig over de menselijke ellende waar ik mee ben geconfronteerd. Daar zal en wil ik nooit aan wennen. Maar ik kan leven met de beslissingen die ik heb genomen en mezelf recht in de spiegel aankijken.”
Erik Gerritsen
Voor alle columns van Erik Gerritsen, klik hier.
1 De reden dat jeugdzorgmedewerkers nadenken over wat zij doen, is bedreigend voor sommige bestuurders, zoals de schrijver van deze column. Want slimme jeugdzorgmedewerkers realiseren zich elke dag dat zij nauwelijks rugdekking hebben en in hun eentje verantwoordelijk zijn als zaken mis gaan. Denk maar aan de voogd van het dode meisje Savanna dat voor de rechter moest komen. Haar bazen hoefden dat niet, want die zorgen ervoor dat zij juridisch buiten spel blijven. Dus het is een beetje misplaatst als bestuurders hun medewerkers gaan vertellen dat ze niet bang hoeven te zijn. En dat dan ook nog 'ethiek' noemen....
2 Jeugdzorgmedewerkers maken zeer veel fouten, dat blijkt uit onderzoeken van de Veiligheidsraad en de Inspectie Jeugdzorg die de ware toedracht rondom dode kinderen hebben onderzocht. Ook blijkt ui hun onderzoeken dat jeugdzorgorganisaties nauwelijks van hun fouten leren. Maar in deze column worden die fouten totaal ontkend, er gaat geen woord over. Kennelijk hebben bestuurders zoals deze columnist daar dus geen boodschap aan, en waarom zouden ze ook? Ze zijn juridisch toch niet verantwoordelijk als het tot rechtszaken komt. Dan staat de betreffende medewerker er immers alleen voor. Ethisch zou natuurlijk zijn - juist in een sector waar het gaat om zulke gevoelige onderwerpen - checks and balances in te bouwen om de kans op fouten te reduceren tot nul. Individuele medewerkers zonder rugdekking en organisaties waar beslissingen niet keer op keer gecontroleerd worden, dat is ook vragen om al die fouten in de jeugdzorg.
Ethisch zou dus zijn als bestuurders hun bestuurders rugdekking zouden geven en hun organisaties zo zouden inrichten dat fouten nagenoeg onmogelijk zijn. Door constante checks and balances.
Maar de ellende van de fouten aan de ouders en kinderen overlaten - want inderdaad gaat het vaak om zeer ingrijpende beslissingen - en medewerkers daar alleen mee laten, is geen manier van doen. En dus allesbehalve ethisch.