Bied de jeugd perspectief

In de kerstvakantie met de jaarwisseling in aantocht zijn lokale bestuurders in de hoogste staat van paraatheid om jongerenoverlast tegen te gaan. Maar is dat afdoende? ‘Niet overlast voorkomen, maar perspectief bieden moet het doel zijn’, aldus de Bredase burgemeester Paul Depla. De Roosendaalse burgemeester Han van Midden wijst ook op de broze sociale structuren in ‘zwakke’ wijken als onderliggende oorzaak. ‘Ik ben voor een sociale dienstplicht voor de jeugd.’

Chaos
De nieuwjaarsnacht wordt een chaos als gemeenten niet heel snel in actie komen en passende activiteiten voor jongeren organiseren, zeiden veiligheidsexperts en politievakbond ACP begin deze maand. Zij zagen nog veel te weinig initiatieven in die richting en achtten het ‘waarschijnlijk al te laat’ om dat nog recht te trekken. Een onrustige periode tot de jaarwisseling en een grimmige nieuwjaarsnacht zouden in het verschiet liggen. Eind november liep het al uit de hand in Arnhem en Roosendaal en daarna ook meermaals op Urk.

Coronaproof activiteiten
‘We verkeren in onzekere tijden’, verzucht Hubert Bruls, burgemeester van Nijmegen en voorzitter van het Veiligheidsberaad. Hij kaartte het thema in november aan en kreeg bijval uit de hoek van Justitie en Veiligheid. De periode tot en met de jaarwisseling zonder vertier zou een ‘forse uitdaging’ worden. ‘Alleen maar thuis zitten en niks kunnen doen, is moeilijk voor de jeugd.’ Bruls had gehoopt op versoepeling van de coronamaatregelen in de kerstvakantie, maar focust nu op wat coronaproof wel mogelijk is voor jongeren.

Jeugd aan Zet
In het Veiligheidsberaad bracht hij het initiatief Jeugd aan Zet in Crisistijd (JAZ) bij burgemeesters onder de aandacht, een idee om jongeren een positieve bijdrage te laten leveren tijdens de coronatijd. Burgemeesters hebben immers te maken met toenemende overlast van jongeren in de openbare ruimte, terwijl jongeren zelf psychisch en fysiek lijden onder de coronamaatregelen. Elke gemeente kan 10.000 euro ontvangen, uit een pot van 3,5 miljoen euro, voor het organiseren van activiteiten voor jongeren van 12 tot 25 jaar.

NIet alleen op de bon slingeren
Het idee voor JAZ kwam na een paar weken in de eerste lockdown op, vertelt Anky Griekspoor, voorzitter van het Landelijk Netwerk Bevolkingszorg en gemeentesecretaris van Kampen. ‘Er waren twee aanleidingen. Mijn 16-jarige dochter vroeg mij gefrustreerd: wat organiseren jullie voor ons? Wat mogen we wel? Tegelijk vertelde de politie ons dat jongeren zich niet aan de coronarestricties hielden en dit niet alleen usual suspects waren, maar ook andere jongeren, die ze anders nooit zien. Toen viel het kwartje. Je kunt ze wel op de bon slingeren, maar wat doen we voor ze?’

Positief zichtbaar
Een berichtje naar voormalig gemeentesecretaris en huidig secretaris-generaal Erik Gerritsen van het ministerie van VWS deed de rest. Binnen no time kwam een groep beleidsambtenaren bij elkaar en werd het programmaplan voor JAZ in elkaar gezet. ‘Het zijn simpele basisprincipes: jongeren kunnen in coronatijd nog steeds hun talent blijven ontwikkelen, ze zijn positief zichtbaar in de maatschappij en we gebruiken de kracht van de gemeente als lokale overheid om samen met jongeren te bepalen wat te doen.’ 

'Reguliere jeugd krijgt nu pas terechte aandacht'

Veiligheidsregio’s hebben een oproep gedaan aan provincies om het bedrag voor de wintereditie te verdubbelen, zodat er nog meer mogelijk is. Griekspoor vindt dat de psychologische effecten van de coronamaatregelen worden onderschat. ‘Die worden nu pas zichtbaar en ook nu pas is er bestuurlijke aandacht, ruim een half jaar later. Het is fijn dat jeugd met een achterstand vanaf het begin op het netvlies stond, maar het is jammer dat de reguliere jeugd pas nu de terechte aandacht krijgt die ze ­nodig heeft.’

Niet alleen 'zoethoudertje' bieden
Met zijn VNG-werkgroep ‘sociale impact van corona’ is de Bredase burgemeester en G40-voorzitter Paul Depla ook druk bezig in te zetten op perspectief voor jongeren. Hij ziet het organiseren van activiteiten meer als een sociaal dan een beheersvraagstuk: het hoofddoel is bieden van perspectief voor de jeugd, niet het voorkomen van overlast. ‘Er is een sterke neiging ons op Oud en Nieuw te richten, op het risico op overlast en gedoe en de jongeren dan als alternatief iets te bieden. Jongeren beschouwen dat als doekje voor het bloeden, een zoethoudertje, niet gericht op hun toekomst, maar om overlast te voorkomen. Het is maar de vraag of je de reljeugd bereikt met dit soort maatregelen. Heb je dan niet te hoge verwachtingen van wat je doet?’

Noodverordening
Eind vorige maand moest de Roosendaalse burgemeester Han van Midden* nog een noodverordening afkondigen tegen die ‘reljeugd’ in vijf wijken. ‘Op vrijdag sloeg de vlam in de pan, op maandag ben ik gaan kijken. Het was overweldigend en indringend. Vuurwerkoverlast ging over in vuurwerkgeweld. Woensdag is de noodverordening ingegaan, de dinsdag erna hebben we weer afgeschaald. Toen was het weer rustig.’ Toch sluit Van Midden een nieuwe noodverordening niet uit. ‘Als vuurwerkoverlast overgaat in gevaar voor inwoners of verstoring van de openbare orde, dan is daar reden toe.’

Cobra op een jerrycan benzine
Die maandag werd een kerk in de brand gestoken met een parochiewoning eraan vast. Daar wonen vier mensen. ‘Rechtstreeks gevaar voor die bewoners. En voor de daders, want we hebben het over benzinebommen. Een Cobra op een jerrycan benzine. Dat was aanleiding voor de noodverordening plus het feit dat er mensen van buiten de wijken ernaartoe kwamen, zelfs uit België, om te kijken, alsof het een roadshow was. Er was een oproep gedaan op Snapchat om een Project X-achtige situatie te creëren. Sindsdien houden we de socials goed in de gaten.’

Broze sociale structuur
Van Midden wijt de geweldsexplosie niet alleen aan coronamoeheid en gebrek aan uitlaatklep voor de jeugd. Hij wijst op een onderliggende oorzaak: de broze sociale structuur van vier van de wijken. ‘Het zijn klassieke arbeiderswijken, rijtjeswoningen, veel mensen met een lage sociaaleconomische status, waar de afgelopen jaren veel statushouders zijn geplaatst. Als er teveel tegelijk in die wijken komen wonen, doet dat iets met het DNA van de wijk. Tel daarbij op dat er veel arbeidsmigranten wonen. Er is geen sociale cohesie, er ontstaat een vorm van straatcultuur. De mensen spreken elkaar niet aan.’

Niet in aanmerking voor 'leefbaarheidspotjes'
Herinrichting van de wijk was weliswaar gepland, maar werd gedwarsboomd door de crisis. En het investeringsvermogen van de woningcorporatie werd beperkt door de verhuurdersheffing. ‘We hebben onze begroting op orde, maar zijn niet een hele rijke gemeente en ook net niet groot genoeg, want we vallen tussen wal en schip bij alle beschikbare leefbaarheidspotjes.’ Roosendaal wil op lange termijn van repressief naar meer preventief beleid. ‘Dat betekent integraal beleid. Maar ook grenzen stellen, want nu heerst er wetteloosheid. Men denkt overal mee weg te komen.’

Sociale dienstplicht
Een ‘zachte’ aanpak draagt niet bij aan het respect voor de politie, denkt Van Midden. ‘We moeten nadenken over hoe we die rol willen bezien.’ Volgens de Roosendaalse burgemeester is er voldoende blauw op straat, maar wordt deze niet altijd ingezet als bedoeld. 'Als een wijkagent veel administratie moet doen, hoe kan hij dan een goede wijkagent zijn? Kan de politie niet slimmer werken en meer informatiegestuurd?’ Verder zouden we fundamenteel anders naar de jeugd moeten kijken. ‘Niet alleen de opleiding en werken centraal stellen, maar ook betekenisgeving. Zelf ben ik voorstander van een sociale dienstplicht van een of twee jaar.’

Lees het volledige artikel in Binnenlands Bestuur nummer 24.

* De tekst met de Roosendaalse burgemeester Han van Midden staat niet in het bladartikel.