Toename fraude door corona

Nederlands onderzoek in België toont aan dat corona fraudeurs in de kaart speelde. Door steunmaatregelen aan bedrijven en ‘social distancing’ maatregelen ontstond ruimte voor oplichting.

Het onderzoek werd gedaan door het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO) van de Universiteit Utrecht in opdracht van de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD) in België. De onderzoekers Kim Loyens, Carina Schott en Noor de Boer keken naar de impact van de uitbraak van Covid-19 op het inspectiewerk door vijf federale sociale inspectiediensten die toezien op de handhaving van sociale fraude, zwartwerk en illegale arbeid.

Economische uitbuiting

De sociale inspecteurs van die diensten werden plotseling belast met het uitvoeren van controles op corona-maatregelen. Hun primaire inspectiewerk kwam daardoor onder druk te staan. Niet alleen kampten veel inspecteurs met frustraties over de zin van hun nieuwe taken, ook boden verregaande steunmaatregelen aan bedrijven en ‘social distancing’ maatregelen ruimte voor frauduleus handelen. Zo vermoeden respondenten dat economische uitbuiting en illegale tewerkstelling tijdens de coronacrisis toegenomen is. Bij ‘take-away en delivery’ zaken vermoeden inspecteurs dat zwartwerk is toegenomen.

Papieren werkelijkheid

Mensenhandel is volgens projectleider Kim Loyens misschien toegenomen of door sluitingen verschoven naar andere sectoren, omdat door ‘social distancing’ maatregelen (spontane) controles moeilijker waren en onverwachte bezoeken werden afgeraden of niet doorgingen. Datzelfde geldt voor de controle op fraude in ziekteverlof en tijdelijke werkloosheid: de steunmaatregelen aan bedrijven werden versoepeld, waardoor controle in de praktijk sterk bemoeilijkt werd. ‘Zo hebben veel bedrijven tijdelijke werkloosheid aangevraagd voor hun werknemers, en daar is zeker in gefraudeerd. Dat is ook achteraf moeilijk te controleren. Wie er op welke dagen ‘werkloos’ was, kan de werkgever achteraf eenvoudig aanpassen. Dan is er al snel sprake van een papieren werkelijkheid’, aldus Loyens.

Zinloos werk

Uit het onderzoek komt ook naar voren dat inspecteurs niet altijd het gevoel hadden dat hun inzet bijdroeg aan de aanpak van de crisis. Ze moesten bijvoorbeeld op de werkvloer kijken of de coronamaatregelen werden opgevolgd werden, zodat de impact van de pandemie in de bedrijven werd verminderd. ‘Als wij hen ernaar vroegen, zeiden ze dat vooral de vaccins en de ziekenhuizen bijdroegen aan het bestrijden van corona’, noteerden de onderzoekers. ‘Controleren of mensen een mondkapje dragen of voldoende afstand houden, is natuurlijk een momentopname. Zodra je weg bent, kan het anders zijn.’ ‘Mensen moeten juist het gevoel hebben dat het zinvol is wat ze doen en dat de nieuwe taak niet ten koste gaat van hun primaire taak. Dat is in alle sectoren van belang’, aldus Loyens. De les die volgens de onderzoekers kan worden getrokken uit de bevindingen, is om bij een volgende crisis vooral betrokkenheid bij nieuwe taken te creëren en daar duidelijke, praktisch toepasbare instructies voor te ontwikkelen.