'Iedereen wil werken in Zuidoost'

Chesley Rach gaat binnenkort mee op de vuilniswagen. De nieuwe stadsdeelsecretaris van Amsterdam Zuidoost heeft de vuilnismannen al een keer gesproken, 'maar ik moet nog wel een afspraak maken. Ik ben ook al een keer op de markt geweest'. Rach komt uit Den Haag en doet zijn best om snel in te burgeren in zijn nieuwe werkomgeving. Goed voor de affiniteit van het ambtenarenapparaat met het stadsdeel en goed voor de interactie tussen beleid en draagvlak.

De vuilniswagen is het verplichte nummer voor alle nieuwe topambtenaren in Zuidoost. Geen betere manier om de wijk te leren kennen, verduidelijkt Thea Gerritsma, hoofd personeel & organisatie bij het stadsdeel. Ook een prima informatiebron, die vuilnismannen. Als geen ander kennen zij de eigenaardigheden van het gebied. Dat is nog eens wat anders dan klinische nota's waar de werkelijkheid altijd gefilterd staat weergegeven.

Folklore of niet, feit is dat Amsterdam Zuidoost een succesverhaal aan het worden is. Tien jaar geleden werd deze omgeving nog vereenzelvigd met junks, criminelen, verloederde flats en langdurig werklozen. Niemand wilde er heen. Maar nu is het een schoolvoorbeeld van vernieuwing. De beruchte flats maken plaats voor zesduizend koop- en huurwoningen. Flatbewoners zijn eigenaren geworden van rijtjeshuizen met tuintjes. De renovatie kost een slordige half miljard euro. Dit ging samen met een nieuw veiligheidsbeleid, de overlast voor ondernemers daalde flink en Zuidoost kreeg hiervoor in 2004 een onderscheiding van het ministerie van Economische Zaken. Opeens lijkt iedereen wel in Zuidoost te willen wonen. Wat ooit gold als een vergaarbak van immigranten, geldt nu als een warme smeltkroes van culturen. Van sociale spanningen tussen bevolkingsgroepen is weinig te merken.

Receptioniste Henne Wijntuin denkt diep na over de vraag of zich ooit dreigende taferelen hebben voorgedaan in de hal van het stadsdeelkantoor. 'Nee, nooit meegemaakt. Die kinderen die hier een tijdje geleden demonstreerden tegen de sluiting van de muziekschool, deden dat heel ordelijk. Het enige waar de burgers een probleem mee hebben, zijn onze wachttijden. Gelukkig kennen heel veel mensen mij, ik woon al jaren in deze buurt. En ik ga hier echt niet met een strak gezicht zitten, dan gaan mijn klanten zich ook zo gedragen.'

Teamleider Angela van der Kooye, teamleider Contactcentrum & Informatiecentrum, overweegt zelfs om te gaan verhuizen naar Zuidoost. 'Ik kom hier niet vandaan, maar ik wil hier wel wonen. Als ik zie hoe mooi alles hier wordt, dan voel ik mij hier helemaal thuis. Dat geldt ook voor de organisatie. De mensen zijn hier vrolijk, ze praten met je. Ik heb ook bij andere overheden gewerkt, daar was het stil als je met collega's in de lift stond. Hier is de sfeer hartelijk, dat was het eerste dat mij opviel toen ik hier kwam werken.'

Populaire werkgever

Van probleemgebied tot modelwijk, menige gemeente kijkt begerig naar deze best practice. Het omtoveren van een pauper in een prins gaat elders heel wat moeizamer. Het geheim van Zuidoost heeft minder te maken met masterplannen dan met culturele identiteit. De ommekeer kreeg vorm rond de eeuwwisseling, toen het stadsdeel op zoek ging naar een aansprekende identiteit. Amsterdam Zuidoost moest trots zijn op zichzelf, anders zou betrokkenheid een holle frase zijn.

Uit dat besef vloeide de keuze voort voor een divers samengestelde organisatie, zowel op het gebied van etniciteit als sekse. 'In het beleidsplan dat wij in 2000 schreven, hebben wij expliciet opgenomen dat wij een groot percentage medewerkers uit etnische doelgroepen in dienst wilden hebben', zegt Gerritsma. 'Anders word je nooit een afspiegeling van de plaatselijke samenleving, waardoor het ook moeilijk wordt om een goede dienstverlener zijn. Hoe weet je anders wat er leeft onder je eigen burgers?'

Aanvankelijk viel dat plan niet in goede aarde bij de ruim zeshonderd medewerkers. Maar diversiteit maak je pas duidelijk als je gaat benoemen wat er divers is, zo hield de leiding het personeel voor. 'Veel medewerkers wilden zich niet laten registreren als etnisch of niet-etnisch', zegt Gerritsma. 'Maar wij zijn toen gaan uitleggen dat het nodig was om een diverse organisatie te kunnen worden. Wij moeten daar beleid voor kunnen maken en daarbij horen cijfermatige doelstellingen. Uiteindelijk hebben wij toch een respons gekregen van ruim negentig procent.'

Sindsdien is diversiteit een speerpunt dat het aannamebeleid heeft beïnvloed. Openstaan voor diversiteit is een voorwaarde om leidinggevende in Amsterdam Zuidoost te kunnen zijn. 'Dat is meer dan tolereren', zegt Gerritsma. 'Het betekent dat je bereid moet zijn je mening te laten beïnvloeden door je omgeving.'

Sindsdien zijn ook de medewerkers uit de directe omgeving ingestroomd. 'Het stadsdeel is een populaire werkgever in de buurt', zo legt stadsdeelvoorzitster Elvira Sweet uit in een brochure. 'Veel medewerkers komen uit Zuidoost.' Het bieden van stageplaatsen is nog steeds een beproefd middel om jongeren naar de ambtelijke organisatie te lokken. Jaarlijks lopen er 37 stagiairs in het stadsdeelkantoor, bijna vier keer zo veel als er plaatsen zijn. Twintig van hen komen van hogescholen en universiteiten.

Inmiddels is de etnische doelgroep met 44 procent - een verdubbeling sinds 2001 - niet veel kleiner dan de categorie blanken, die eufemistisch als 'niet-etnisch' wordt omschreven. 'Diversiteit is geen doel op zich', zegt stadsdeelsecretaris Rach. 'Als je dit vertaalt in streefcijfers, dan zit daar het geloof achter hiermee je inlevingsvermogen als organisatie te vergroten. Onze klanten hebben specifieke verwachtingen van de lokale overheid. Wij worden geacht om daar verantwoord mee om te gaan. Dat lukt alleen als je personeelsbestand een afspiegeling is van de bevolking. Zonder dat ben je als organisatie minder intelligent en minder creatief.'

Broze formule

Vanuit deze redenatie is het verklaarbaar dat de aanvankelijke weerstand tegen de grondige nieuwbouw en renovatie van de hoogbouw is weggeëbd. In het begin werden lokale politici er nog van beschuldigd om Amsterdam Zuidoost in een blanke wijk te willen veranderen. Niemand heeft het er nog over.

Hoewel, niemand? Pal voor het stadsdeelkantoor staat het omstreden standbeeld van Anton de Kom, dat sinds de onthulling in 2006 doelwit is van actievoerders. Die protesteren tegen de in hun ogen weinig flatteuze beeltenis van de Surinaamse verzetsheld van weleer. De ontblote tors van de man zien zij als een belediging van zijn nagedachtenis. Het beeld is al eens overgoten met rode verf en af en toe kleden de actievoerder het aan. 'Wij betreuren deze handeling beslist niet', aldus een van de actievoerders op internet, 'omdat racisme verboden is in Nederland en alles wat racisme symboliseert mag naar ons idee beklad, vernietigd of verwijderd worden.'

Ook een aantal andere incidenten vorig jaar wekten de indruk dat Amsterdam Zuidoost onder de oppervlakte spanning herbergt. Zo was er een onverwachts grote demonstratie na de dood van een verongelukte Ghanees. Opgejaagd door de politie, zo luidde het verwijt. Toen de politie vorig jaar een café in Zuidoost binnenviel en illegalen aanhield, viel het woord discriminatie. Het idee dat Amsterdam Zuidoost een kruitvat zou kunnen zijn, is niet helemaal onvoorstelbaar.

Maar in het stadsdeelkantoor is daar niks van te merken. In 2006 won de organisatie een diversiteitsprijs. De klachtencommissie ontving slechts één klacht over seksisme en discriminatie. Het ziekteverzuim is in drie jaar bijna gehalveerd tot 5,9 procent. Maar hoe stevig de diversiteit hier ook staat en tot hoeksteen is bestempeld, het blijft een broze formule. 'Zodra hier een personeelsmanager of een stadsdeelsecretaris komt die dit niet ziet zitten, wordt het een moeilijk verhaal', erkent Gerritsma. 'Dit beleid staat of valt met de overtuiging dat het zin heeft.'