Gemeenten eisen ‘strategische agenda’ bestaanszekerheid

Gemeenten eisen dat het kabinet de inkomenspositie van minima snel verbetert. Niet door ad hoc pleisters te plakken, maar door samen met andere partijen naar de lange termijn te kijken.

Dat schrijft de VNG in een ‘discussiestuk’, dat in de eerste plaats is gericht aan het kabinet, maar tevens een uitnodiging vormt aan andere maatschappelijke partners. De toon van het document, getiteld ‘Bestaanszekerheid als belofte’ is fel. Het is opgesteld onder auspiciën van VNG-bestuurder Peter Heijkoop, wethouder van Dordrecht. Volgens de VNG is het ‘een nieuw maatschappelijk “Akkoord van Wassenaar” dat als stip op de horizon verankerd wordt in wetgeving (’wet op de bestaanszekerheid’). Gemeenten kunnen dan een ‘lokale agenda bestaanszekerheid’ uitvoeren.

Grondwettelijke plicht

‘Het lijkt of de grondwettelijke plicht voor bestaanszekerheid niet nagekomen kan worden. Landelijk zien we goede wil en een gedeelde analyse maar ook te veel focus op onmogelijkheden, fragmentatie en kortetermijn-uitvoering. Lokaal zien we voor onze ogen een crisis voltrekken en signaleren we de noodzaak voor een langetermijn-doorbraak.’

Volgens de VNG moeten ‘fundamentele keuzes’ worden gemaakt, om iedereen een ‘menswaardig bestaan’ te garanderen. ‘Als we daar de komende tien jaar niet toe in staat zijn, ontstaat er een groep van onzekeren die voor een maatschappelijke splijtzwam kan zorgen.’

Om te voorkomen dat politiek en overheid van crisis naar crisis hobbelen, willen gemeenten samen met het rijk en andere partijen een samenhangend pakket maatregelen opstellen het komend decennium. Dat draagt eraan bij dat de politiek ook over z’n eigen schaduw kan springen en minder de neiging heeft te scoren met kleine successen.

Kortzichtigheid  

Het huidige kabinet krijgt van de VNG het verwijt van kortzichtigheid. ‘Positief bekeken steekt het huidige kabinet alle energie in wat er in de periode kan veranderen en regeert men niet “over het graf heen”. Negatief bekeken is het kabinet nog maar 2,5 jaar missionair en kan het niet te veel afwijken van het coalitieakkoord’, aldus de essayschrijvers.  

Langere termijnoplossingen, bijvoorbeeld aanpassingen van fiscale systemen, schuift het kabinet op de lange baan. In plaats daarvan grijpt het naar lapmiddelen, vaak in de vorm van ‘ongerichte koopkrachtcompensatiemaatregelen’. Intussen kunnen uitvoeringsdiensten en andere partijen, met als duidelijkste voorbeelden de Belastingdienst en gemeenten zelf, rap achter elkaar opgelegde maatregelen niet bijbenen. Voor zover al niet gaande, dreigt er volgens de VNG een ‘uitvoeringsdebacle’.

Op de korte termijn

Op korte termijn kan het kabinet onder meer aan de slag met de aangekondigde maatregelen om de Participatiewet ‘in balans’ te brengen en meer op vertrouwen te stoelen. Het gedrocht van het toeslagenstelsel, met voorschotten, complexe grondslagen, terugvorderingen en nabetalingen, moet snel moet worden aangepast. Daarnaast moet de online schuldenindustrie worden aangepakt, die burgers verder het moeras in trekt. De sector voor wie dit een verdienmodel is (‘achteraf betalen’, commerciële schuldhulp, gokbedrijven), moet verantwoordelijk worden gesteld voor de onwenselijke effecten die aan hun business kleven. Ook roept de VNG op de infrastructuur van de voormalige sociale werkvoorziening (inmiddels ‘sociaal ontwikkelbedrijven’) overeind te houden.

Op de lange termijn

De VNG is van mening dat op de langere termijn het toeslagenstelsel moet worden afgeschaft, dat zowel door de politiek als andere partijen wordt beschouwt als een gedrocht. Het fiscale systeem moet zo worden ingericht, dat het vaste banen in plaats van flexwerk stimuleert. De adviezen van de ‘commissie Borstlap’ moeten worden opgevolgd. Gericht op vaste contracten en (om-) scholingsmogelijkheden. ‘Inwoners durven niet uit een uitkering naar een baan. De risico’s van terugvordering van de toeslagen zijn bij iedereen bekend, vooruitgang van inkomen staat niet vast en je kunt ook zo weer uit je flex-contract vallen. En binnen flexcontracten wordt er even weinig in je opleiding geïnvesteerd als in een uitkering’, aldus het rapport. Daarnaast moet werken vanuit bijstand moet altijd lonen, vindt de VNG.