Stop de sancties

Een korting van 50 euro op de uitkering in ruil voor onbeperkt bijverdienen? Groningen, Tilburg, Utrecht en Wageningen willen de strenge bijstandsregels tijdelijk oprekken. Wat werkt om mensen aan een baan te helpen, wat niet?

De strenge regels van de Participatiewet sluiten niet aan bij de principes van maatwerk en ‘meer vertrouwen in de burger’ die de decentralisaties voorstaan. In de praktijk is behoefte aan minder ingewikkelde re-integratieregels en sanctiesystemen. Bovendien is de uitstroom naar werk lang niet altijd duurzaam. Ook kost uitvoering veel geld en energie, wat vervolgens niet kan worden ingezet voor coaching en begeleiding. Daarom hebben Groningen, Tilburg, Utrecht en Wageningen gezamenlijk een plan ingediend bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om te experimenteren met de bijstand.

De vier gemeenten willen variëren in regels om een zo goed mogelijk beeld te krijgen van wat  werkt en wat niet. Zijn mensen gevoelig voor financiële prikkels of voor sancties? Wanneer zijn mensen bereid te participeren en wat bepaalt of ze ook definitief uit de bijstand stromen? Wat hebben mensen nodig aan begeleiding en wat zijn mogelijk belemmerende stressfactoren?

Om de experimenten zo goed mogelijk op te zetten, werken alle vier gemeenten nauw samen met wetenschappers. De gemeenten streven ernaar om midden 2016 te starten. De proeven hebben een looptijd van twee tot drie jaar.

Of de gemeenten daadwerkelijk van start kunnen gaan, hangt af van Sociale Zaken. De gemeenten willen dit onder de ‘experimenteerruimte’ in de Participatiewet scharen, maar het is volgens staatssecretaris Jetta Klijnsma nog niet zeker of dit kan. Medio december hebben de vier opnieuw overleg. Mogelijk komt het ministerie met een Algemene Maatregel van Bestuur, maar het is de vraag of ze die door de Kamer krijgt. Coalitiepartner VVD is tegen dit soort experimenten met ‘gratis geld’. Andere gemeenten volgen de experimenten op de voet. Onder meer Houten, Nijmegen, Hoorn, Oss, Zwolle en Eindhoven hebben vergelijkbare plannen. 

Utrecht: Sancties vervallen
Utrecht wil driehonderd bijstandsgerechtigden opdelen in zes groepen, elk met eigen regels. Doel is te kijken wat werkt: belonen of straffen, re-integratie of ‘niets doen’. Ook wordt gekeken naar de nieuwe taak van de gemeentelijke werkcoach als de uitkeringsgerechtigde meer eigen regie voert.

1. Geen re-integratieverplichtingen, sancties vervallen. Wel wordt gekeken of de uitkering rechtmatig is.

2. Geen re-integratieverplichtingen, sancties vervallen, plus een extra beloning van 150 euro voor vrijwillig uitvoeren van werkzaamheden.

3. Geen re-integratieverplichtingen, sancties vervallen. Hogere uitkering en verplicht uitvoeren werkzaamheden. Een korting van 150 euro bij weigering hiervan.

4. Geen re-integratieverplichtingen, sancties vervallen. Bijverdiensten worden niet gekort. Wel wordt gekeken of de uitkering rechtmatig is.

5. Bijstandsgerechtigden die wel deelnemen maar bij wie de voorwaarden niet veranderen.

6. Controlegroep: bijstandsgerechtigden die niet deelnemen.

Tilburg: Meer keuzevrijheid
Wat werkt beter: vertrouwen en verantwoordelijkheid geven of een systeem van eisen en verplichtingen? Ook wil Tilburg onderzoeken of personen die deelnemen aan het experiment meer ruimte ontwikkelen om eigen initiatief te ontplooien en in bredere zin participeren. Hoeveel mensen precies mee gaan doen, is nog niet bepaald. Wel is duidelijk dat het om mensen gaat die langer dan één jaar in de bijstand zitten. Tilburg wil onderscheid maken op twee gebieden:
1. De verplichtingen die momenteel gelden in de bijstand, zoals sollicitatieplicht, vervallen.

2. Bijstandsgerechtigden mogen bijverdienen (tot een nader te bepalen bovengrens) zonder dat ze worden gekort op de uitkering.

De precieze invulling is nog niet bekend. Gedacht wordt aan een contract of een polis waarbij tussen uitkeringsgerechtigde en gemeente afspraken worden gemaakt. De gemeente geeft bestaanszekerheid, maar ook van de uitkeringsgerechtigde wordt iets verwacht. Tilburg wil onderzoeken wat het effect is van keuzevrijheid en hoe eigen regie het gevoel van eigenwaarde beïnvloedt.

Groningen: Bijstand op maat
Groningen ziet bijstand als een soort zorgverzekering met een basisuitkering plus een aantal pakketten als ‘aanvullende verzekering’. Achterliggende gedachte is dat de wensen voor bijvoorbeeld een alleenstaande moeder anders zijn dan voor een net afgestudeerde jongere. Mogelijke opties:

1. Tijdelijke toestemming om huishoudens te delen zonder verlaging van de uitkering.

2. Een korting van 50 euro op de uitkering in ruil voor onbeperkt bijverdienen.

3. Geen arbeidsplicht, geen controle, verdiensten mogen behouden. Met gemeente wordt afgesproken welke ondersteuning nodig is (dit is voor mensen zonder verdiencapaciteit).

4. Zeer intensieve begeleiding naar werk, bijvoorbeeld door frequente gesprekken. Het maatregelenbeleid wordt consequent toegepast.

Wageningen: Vertrouwen geven
Stel dat uitkeringsgerechtigden meer  vertrouwen wordt gegeven. Wat is dan het effect op werk, maatschappij, mantelzorg, maar ook op de financiële zelfredzaamheid en het welbevinden van de mensen. Er worden drie groepen van elk 50 deelnemers gevormd.

1. De sollicitatieplicht, de verplichting om werk te aanvaarden en de verplichte tegenprestatie vervallen. De helft van de bijverdiensten mag worden gehouden.

2. De sollicitatieplicht, de verplichting om werk te aanvaarden en de verplichte tegenprestatie vervallen. Deelnemers krijgen meer ruimte om ambities waar te maken in plaats van dat de begeleiding is gericht op snelle bemiddeling naar werk.

3. Controlegroep. Normale regime is van toepassing.