Gemeenten met veel asielzoekers steunen spreidingswet

Nederlandse gemeenten die (relatief) veel asielzoekers opvangen hopen dat de Tweede Kamer morgen instemt met de spreidingswet. Dat blijkt uit een rondgang door Binnenlands Bestuur. Binnen de groep gemeenten zijn er grote verschillen wat betreft ervaringen met overlast. Een aantal ziet de spreidingswet als aanleiding in gesprek te gaan over het afbouwen van de opvangcapaciteit. Daarbij is de in de wet ingebouwde financiële prikkel volgens geen van hen van belang.

Stemmingen

De Tweede Kamer besluit dinsdagmiddag over de spreidingswet. Naar verwachting stemt een meerderheid in met het geamendeerde wetsvoorstel. De Eerste Kamer buigt zich pas na de verkiezingen in november over de wet, en het vinden van een meerderheid lijkt lastig te worden. BBB, met zestien zetels de grootste partij, is het niet eens met sommige onderdelen van de wet, waaronder het gebruik van dwang door het rijk. Ook de VVD is, sinds de val van het kabinet, tegen. Hierdoor sneuvelt de wet mogelijk alsnog, ook na een positief besluit morgen.

Dwang

In de tussentijd wachten gemeenten de komst van de wet in spanning af. De val van het kabinet zorgde voor meer onzekerheid, en verschillende gemeenten lieten weten dat zij zich grote zorgen maken door het uitblijven van de nieuwe asielwetgeving. Ze hadden gehoopt dat de spreidingswet iets zou veranderen aan de asielcrisis. Toch lijken lokaal, net als in de Kamer, de meningen verdeeld. De aanwijzingsbevoegdheid die de minister krijgt is vooral bedoeld om gemeenten die simpelweg weigeren asielopvang te realiseren daartoe te dwingen. De gevolgen van de wet, en misschien de verwachtingen daarover nog wel meer, zijn een stuk groter.

In verhouding

Gemeenten die om welke reden dan ook geen- of weinig opvang realiseren maken zich in sommige gevallen zorgen over die aanwijzingsbevoegdheid. Het gebruik van dwang roept weerstand op, en de verdeling naar rato van het aantal inwoners lijkt niet het meest sensitieve instrument. Maar hoe zit het met de gemeenten die juist wel al veel doen? Kleinere gemeenten als Gilze en Rijen, met bijna 1.000 asielzoekers op 26.000 inwoners. Maar ook grotere gemeenten als Arnhem, die net zo veel asielzoekers opvangt als Rotterdam en bijna twee keer zoveel als Utrecht. Hoe kijken zij naar de spreidingswet, en zien ze aanleiding om hun eigen asielopvang te heroverwegen wanneer op andere plekken meer opvang ontstaat? 

Grote steden laten het soms afweten

Binnenlands Bestuur sprak met hen. Bijvoorbeeld de gemeente Den Helder. Daar wonen ongeveer 55.000 inwoners. De stad kent vier reguliere opvangcentra, waarvan twee van aanzienlijke omvang. In totaal wonen er 1.000 asielzoekers. Daarmee is Den Helder na Amsterdam in heel Noord-Holland de plaats met de grootste AZC capaciteit. Flink grotere gemeenten als Alkmaar, Haarlem, Zaandam en Hilversum (waarvan Alkmaar met 75 opvangplekken veruit het laagst scoort) komen nog niet, of net aan tot de helft.

'Wij hebben de wet niet nodig'

Het is dan ook eigenlijk geen verrassing dat het Helderse college de huidige verdeling van asielzoekers over gemeenten niet als eerlijk beschouwd. De spreidingswet wordt positief ontvangen. ‘Wij hebben de spreidingswet niet nodig om onze verantwoordelijkheid te pakken. Als de spreidingswet de oplossing is om ervoor te zorgen dat er een stabieler opvangstelsel komt is dat prima’, aldus het college. B&W zegt onder haar inwoners geen weerstand te voelen tegen de grootschalige asielopvang. ‘De inwoners van Den Helder zijn gewend aan de verschillende AZC’s in onze gemeente.’

Oneerlijk

Niet alleen Den Helder vindt het oneerlijk hoe asielzoekers op dit moment verdeeld zijn over het land. Sterker nog, alle acht gemeenten die Binnenlands Bestuur heeft gesproken zijn van mening dat het huidige asielbeleid niet eerlijk is. ‘We begrijpen goed dat de situationele en politieke situatie niet in alle gemeenten hetzelfde is. Maar we vinden de druk in delen van het land onevenredig groot’, aldus het college van Noordoostpolder (± 1.000 asielzoekers op 49.000 inwoners). ‘Dat is een feit’, zegt Almere. ‘Als je Flevoland vergelijkt met andere delen van ons land dan zie je de verschillen in cijfers van opvang van asielzoekers.’ In Almere zelf wonen bijna 1.400 asielzoekers verdeeld over drie locaties. ‘We vinden het belangrijk dat asielzoekers humaan en menselijk opgevangen worden en hebben daar historisch gezien altijd een bijdrage aan geleverd. Almere is een stad van nieuwkomers’, zegt het college.

Lokale bereidheid

Alle benaderde gemeenten zijn voorstander van de spreidingswet. De meeste hebben er vertrouwen in dat het de oneerlijke verdeling gaat oplossen. Sommigen zeggen ‘eerst zien dan geloven’. ‘Al vinden we het wel jammer dat zo’n wet nodig is’, voegt Arnhem toe. Derk Alssema, burgemeester van Gilze en Rijen, is de afgelopen jaren van mening veranderd. Hoewel hij initieel tegen de wet was, heeft de asielproblematiek en het wegblijven van voldoende bestuurlijke bereidheid in andere gemeenten hem van standpunt doen veranderen.

Ingrijpen onoverkomelijk

Dat heeft volgens de burgemeester niets te maken met problemen in de eigen gemeente, maar alles met het bredere maatschappelijke probleem. AZC Gilze staat er inmiddels al 30 jaar en op een paar incidenten na is er sprake van een prettige situatie voor alle betrokkenen. ‘Mijn eerste reactie op de spreidingswet was dat het niet goed is wanneer het rijk gemeenten asielopvang gaat opleggen. Maar als er niks gebeurt zul je toch moeten ingrijpen. Ik denk ook dat het uitblijven van lokaal initiatief te maken heeft met onjuiste vooroordelen over wat asielopvang allemaal met zich meebrengt. Onze situatie laat zien dat het uitstekend mogelijk is om grootschalige asielopvang goed uit te voeren.’

Overlast meestal beperkt

Het merendeel van de ondervraagde gemeenten geeft aan dat de overlast en maatschappelijke problematiek die zij ervaren door de opvang van veel asielzoekers zeer beperkt blijft. Daarop zijn de gemeenten Cranendonck en Westerwolde de grootste uitzonderingen. In Cranendonck, in het plaatsje Budel, staat het grootste asielzoekerscentrum van Nederland. Er wonen 1.500 mensen. ‘De groep overlast gevende asielzoekers die hier verblijft is te groot, waardoor we te maken hebben met veel en langdurige overlast die lastig terug te dringen is. Onder inwoners Cranendonck is de steun voor het grote opvangcentrum voor asielzoekers zoals we dat nu hier hebben mede daardoor sterk afgenomen’, aldus het college.

Ter Apel

Westerwolde is de gemeente van het welbekende aanmeldcentrum in Ter Apel. Het college noemt de situatie ‘nijpend’ en een ‘slijtage slag’. ‘Het lukt het COA nog altijd niet om mensen te laten doorstromen naar plekken elders in het land omdat die er niet zijn. Er zijn nog steeds gemeenten die blijven weigeren om hun steentje bij te dragen.’ Volgens het college is asielopvang niet het probleem, maar ‘de opvang van specifieke groepen die niet in de asielopvang thuishoren’ wel. ‘De huidige situatie, die nu al drie jaar aanhoudt, zet de samenleving in onze gemeente en voornamelijk in het dorp Ter Apel onder druk.’

Afbouwen

Voor Ter Apel is er sprake van een bestuursovereenkomst tot 2040. Bij ongewijzigd beleid lijkt het er echter niet op dat de huidige aantallen gehandhaafd kunnen blijven. Voor het gemeentebestuur van Cranendonck is de overlast aanleiding om de asielopvang te heroverwegen. Er lopen gesprekken met het COA. ‘Gezien de grote groep asielzoekers die de gemeente Cranendonck al jarenlang opvangt en de afname van draagvlak onder de inwoners, zijn wij niet van plan om nog meer asielzoekers op te vangen.’ Een afbouw van het aantal opvangplaatsen is onderdeel van de gesprekken en de hoop van het college is dat de spreidingswet daarbij helpt.

'Als de tijd daar is'

Alle andere colleges zien de komst van de spreidingswet niet als een directe aanleiding om de asielopvang af te bouwen. Wel zal er op verschillende locaties krimp plaatsvinden. De gemeente Arnhem wil de tijdelijke asielopvang die er nu is afbouwen ‘als de tijd daar is’. De spreidingswet is daarbij volgens het college niet van belang. Momenteel wonen er bijna 1.700 asielzoekers. Ook Den Helder heeft het hervormen en de krimp één van de asiellocaties al jaren, nog voordat er werd gesproken over de spreidingswet, op de planning staan. Echter werd dit moment steeds opnieuw uitgesteld. Voor een AZC met 700 bewoners in de gemeente Hardenberg is er een bestuurlijke overeenkomst tot 2026. Deze zou in 2021 sluiten, maar ook dit werd uitgesteld door de grote asielinstroom.

Intrinsieke motivatie

Zo lijkt het aannemen van de spreidingswet niet direct te zullen leiden tot het afschalen van opvang in gemeenten waar al veel opvang is. In gemeenten waar er sprake is van overlast neemt die kans wel toe. Gemeenten die geen overlast ervaren voelen zich juist geroepen hun asiellocaties in stand te houden. Zo zegt het college van Hardenberg dat de gemeente ‘een historie en intrinsieke motivatie om haar verantwoordelijkheid te nemen’ heeft. Gemeenten geven unaniem aan dat een financiële prikkel, zoals nu is opgenomen in de spreidingswet, geen- of weinig reden is om meer asielopvang te realiseren.

Financiële prikkel

Het Arnhemse college is principieel tegen een financiële bonus voor asielopvang. ‘Meer geld om mensen op te vangen die vluchten voor oorlog in geweld zou nooit een prikkel moeten zijn’, aldus B&W. Andere gemeenten zijn minder uitgesproken, maar geld lijkt in ieder geval geen belangrijke overweging te zijn. De financiële aspecten zijn volgens alle colleges van ondergeschikt belang. ‘Het realiseren van een prettige en veilige leefomgeving voor onze inwoners staat voorop en weegt zwaarder dan een financiële prikkel’, zegt bijvoorbeeld Cranendonck.