Gemeenten komen 1,5 miljard tekort op Participatiewet

Niet alleen op de jeugdzorg komen gemeenten jaarlijks structureel zo’n 1,7 miljard euro tekort. Ook met het rijksbudget voor de Participatiewet komen gemeenten bij lange na niet uit. Het gaat nu om een bedrag van 1,2 miljard euro, maar dat loopt op tot 1,5 miljard euro in 2026.

Extra rijksbudget

Dat blijkt uit onderzoek ‘Beschikbare en benodigde financiële middelen voor de Participatiewet’ dat Bureau Berenschot in opdracht van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft uitgevoerd. De VNG dringt bij het nieuwe kabinet aan op extra rijksbudget. Als dat er niet komt, kunnen gemeenten de doelstellingen van de Participatiewet niet realiseren, stelt de gemeentekoepel.

 

Fors minder

Voor ondersteuning van mensen die al voor de invoering van de Participatiewet in 2015 onder verantwoordelijkheid van gemeenten vielen, zoals bijstandsgerechtigden, is jaarlijks 1,1 miljard euro extra nodig. De rijksbezuinigingen op het participatiebudget zijn hier mede debet aan. Dat is verlaagd van 1,4 miljard euro in 2010 naar zo’n half miljard vanaf 2018. Een van de gevolgen daarvan is dat gemeenten vooral energie steken in bijstandsgerechtigden die weer snel aan het werk geholpen kunnen worden. De ondersteuning van mensen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt is ‘fors minder’ geworden, aldus Berenschot.

 

Financiële prikkel

Dat ligt naast de bezuinigingen op het participatiebudget ook aan de financiële prikkel in het bijstandsbudget. Gemeenten hebben er (financieel) baat bij als mensen zo snel mogelijk de bijstand uitstromen. Zo’n zeventig procent van de bijstandsgerechtigden is langer dan twee jaar afhankelijk van een uitkering en hebben een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Het gaat om zo’n 300.000 mensen. Naar verwachting zal het aantal bijstandsgerechtigden als gevolg van de coronacrisis oplopen. Ook daarvoor is extra budget nodig. Berenschot heeft berekend dat hiervoor in 2022 tussen de 120 en 340 miljoen euro nodig zal zijn.

 

Bijpassen

De bezuinigingen op de sociale werkvoorziening (sw) hakken er ook flink in bij gemeenten. Sinds 2011 heeft het rijk daarop bezuinigd, hetgeen tot tekorten bij de sw-bedrijven leidde. Tussen 2011 en 2019 hebben gemeenten ruim 1,1 miljard euro uit eigen middelen bijgepast. Berenschot heeft berekend dat er ook de komende jaren (2021-2024) nog van een tekort sprake zal zijn. Het gaat daarbij om 269 miljoen euro. Daarna kan er jaarlijks worden bespaard.  

 

Structureel bijna miljard

Ook is extra geld nodig voor de zogeheten nieuwe doelgroep, zoals jonggehandicapten. Jaarlijks komen er 6.000 nieuwe mensen bij die onder de Participatiewet te vallen. Gemeenten moeten hen plaatsen en begeleiden. Om iedereen vanuit deze nieuwe doelgroep te begeleiden, is dit jaar 101 miljoen euro extra nodig oplopend tot 427 miljoen in 2026 en daarna 952 miljoen euro structureel.

 

Begeleiding veel duurder

De kosten van begeleiding van mensen die onder de Participatiewet vallen, zijn in de praktijk veel hoger dan waar het rijk zijn budget op baseert. Voor de ‘oude doelgroep’ (waaronder de bijstandsgerechtigden) rekent het rijk met 4.000 euro per persoon, terwijl de feitelijke kosten op 6.500 euro per persoon liggen. De begeleiding van doelgroep ‘beschut’ (de voormalige Wsw) kost gemeenten zo’n 11.000 euro per persoon, terwijl er rijk sinds de invoering van de Participatiewet rekening houdt met een bedrag van 8.500 euro per persoon.

 

Systematiek op de schop

Bureau Berenschot adviseert de huidige systematiek van bekostiging van re-integratie en begeleiding te verlaten en over te gaan op een opgavegericht re-integratie- en uitvoeringsbudget. Het benodigde budget wordt daarbij vastgesteld op basis van de omvang en samenstelling van de doelgroep en op de aard en de kosten van het instrument dat wordt ingezet. Die bedragen worden dan vermenigvuldigd met het aantal mensen waarvoor gemeenten een re-integratie of begeleidingstraject moeten inzetten.

 

Forse bezuinigingen

De invoering van de Participatiewet ging, net zoals bij de twee andere decentralisaties in het sociaal domein (Wmo en jeugdzorg) gepaard met fikse bezuinigingen. Bij de Participatiewet ging het om een bezuiniging van structureel 1,6 miljard euro per jaar. In november 2019 concludeerde het Sociaal en Cultuur Planbureau (SCP) na een evaluatie dat de Participatiewet mislukt was. Zo zijn de baankansen voor bijstandsgerechtigden sinds 2015 niet gestegen en is de kans om uit te stromen nauwelijks gegroeid. Voor mensen die het recht verloren op toegang tot de sociale werkvoorziening daalde de kans op werk. Voor jonggehandicapten met arbeidsvermogen stegen weliswaar de baankansen, maar verslechterde hun inkomenspositie.

 

Participatiewet moet op de schop

‘De Participatiewet moet fundamenteel op de schop’, twitterde de Tilburgse wethouder Esmah Lahlah (arbeidsparticipatie, bestaanszekerheid) in reactie op het rapport. ‘Inmiddels liggen er meerdere rapporten die vragen om hervorming van de Participatiewet. Wanneer gaat het rijk iets doen?’ In soortgelijke bewoordingen laat FNV-vicevoorzitter Kitty Jong zich op twitter uit. ‘Hoeveel rapporten die de noodklok luiden over de Participatiewet moeten er nog komen, voordat het doordringt dat het onacceptabel is dat we een (kwetsbaar) deel van de samenleving afschrijven. Omdat beleidsmakers al jaren ruziën wiens verantwoordelijkheid dat is?’