Ook forse tekorten op de Wmo

Niet alleen op de jeugdzorg hebben gemeenten tekorten, ook op de Wmo zijn gemeenten vorig jaar (diep) de rode cijfers ingedoken. De verwachtingen voor dit jaar zijn evenmin positief. Onder meer vanwege de aanzuigende werking van het abonnementstarief en de vergrijzing – en daarmee toenemende vraag naar ondersteuning – nemen de kosten toe. Amsterdam hoopt op extra rijksmiddelen voor de Wmo.

Ook stijgende tarieven, de toenemende kosten per cliënt en dalende rijksbijdragen stuwen de tekorten op de Wmo op. Gemeenten dekken de tekorten deels uit de reserve sociaal domein en de algemene reserves, maar dat is vaak onvoldoende. Diverse gemeenten zien zich genoodzaakt (gemeentebreed) te bezuinigen. Ook wordt de ozb verhoogd. Dat blijkt uit een rondgang door Binnenlands Bestuur langs een aantal gemeenten verspreid over Nederland; groot, middelgroot en klein.

OORZAAK EN OMVANG

Twenterand noteerde over 2018 een tekort van 1,1 miljoen euro op Wmo begeleiding; bijna een verdubbeling van het tekort over 2017 (560.000 euro). Op huishoudelijke ondersteuning is sprake van een overschot van 280.000 euro. De tekorten op begeleiding lopen onder andere op vanwege de daling van de rijksbijdrage en stijgende kosten, zo meldt de gemeente. Zo kreeg Twenterand in 2016 nog bijna 6,5 miljoen van het rijk voor begeleiding, vorig jaar was dat gedaald naar een krappe 5,4 miljoen euro. Meer mensen kloppen aan voor Wmo-begeleiding én het vervoer leidt tot toename van de kosten. Naast een tekort op de Wmo, heeft Twenterand ook een fors tekort op de jeugdzorg; 2,7 miljoen op een rijksbijdrage van 8,9 miljoen euro.

Brandbrief

Ook Culemborg heeft zowel een tekort op de jeugdzorg als op de Wmo. De gemeente heeft daarover onlangs de noodklok geluid. Samen met andere gemeenten in de regio stuurde wethouder Simon Buwalda (Wmo en jeugd) een brandbrief naar Den Haag. Over 2018 bedroeg het tekort op de Wmo 1,8 miljoen euro, vooral op begeleiding en dagbesteding. Over eerdere jaren kende de gemeente geen tekort. Na-ijlende betalingen over 2015, 2016 en 2017 hebben vorig jaar tot het tekort geleid. ‘De omvang en specificatie van verplichtingen uit de jaren vóór 2018 zijn onvoldoende scherp in beeld’, aldus de gemeente.

In de knel

Het Wmo-tekort in Amsterdam bleef door de inzet van 40 miljoen euro aan incidentele middelen vorig jaar beperkt tot zo’n 3,8 miljoen euro. De stad noteerde vorig jaar daarnaast op de jeugdhulp een tekort van 36,9 miljoen euro. ‘Het college vindt het belangrijk om goede hulp en ondersteuning te bieden aan Amsterdammers die dat nodig hebben. Dit komt in de knel, omdat de gemeente, net als andere gemeenten in Nederland, geconfronteerd werd en wordt met forse structurele tekorten bij de uitvoering van de Wmo’, zo laat de gemeente weten. ‘Daarbij groeit het aantal inwoners van de stad en daarmee ook de vraag naar ondersteuning. Mensen worden steeds ouder en blijven daarbij langer thuis wonen.’ Vanuit het rijk worden in de ogen van Amsterdam te weinig middelen beschikbaar gesteld om de Wmo-tekorten op te lossen. ‘Amsterdam rekent erop dat er uiteindelijk extra middelen vanuit het rijk zullen komen.’

Vergrijzing

In Woudenberg is sprake van een tekort van bijna 3,5 ton op de Wmo; op een Wmo-begroting van een krappe 1,2 miljoen euro. Met name op begeleiding liepen de tekorten op. Op huishoudelijke ondersteuning is er geen tekort. ‘Woudenberg heeft relatief veel oudere inwoners, waarvan er velen langer thuis blijven wonen. Ambulante zorg en dagbesteding nemen daarom toe’, aldus de gemeente. Ook Delft ziet de tekorten oplopen: van ruim 2,1 miljoen euro naar 3,8 miljoen euro op begeleiding en dagbesteding en van 370.000 naar een krappe 545.000 euro op huishoudelijke verzorging. ‘De belangrijkste oorzaken voor de stijging van de uitgaven zijn de vergrijzing, het langer thuis (moeten blijven) wonen en de extramuralisatie’, geeft Delft aan. Súdwest-Fryslân heeft een tekort van een miljoen euro, veroorzaakt door een lichte stijging van het aantal cliënten.

Stijgende tarieven

Groningen kampt al sinds de decentralisaties in 2015 met tekorten op het sociaal domein, waaronder op de Wmo. Regelmatig werd het budget vanuit de eigen middelen opgehoogd, maar desondanks was er bijvoorbeeld op de Wmo 18+ natura vorig jaar een tekort van 2,4 miljoen euro. Ook op de ‘oude Wmo-taken’ (zoals woonvoorzieningen, vervoer) ziet de gemeenten zich geconfronteerd met een tekort over 2018 van een half miljoen euro. Een toename van het aantal cliënten en stijgende tarieven zijn hier debet aan. ‘Per saldo is de kostenstijging hoger dan de extra rijksgelden.’ Groningen merkt ook dat voor inwoners ondersteuning vanuit de Wmo aantrekkelijker is dan vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz). ‘Met het abonnementstarief is er een extra financiële drempel voor inwoners om van de Wmo over te gaan naar de Wlz’, aldus de gemeente.

Meer cliënten

In Assen is sprake van een tekort op de Wmo over 2018 van 2,3 miljoen euro. Het stijgend aantal

cliënten en de kostenstijging per cliënt zijn de belangrijkste oorzaken van het tekort. Zo steeg het aantal cliënten in 2017 ten opzichte van 2016 met 4 procent. Die stijging zette zich vorig jaar door; toen noteerde de gemeente 7 procent meer cliënten ten opzichte van 2017. Almere kent een tekort van 1,2 miljoen euro. De exacte oorzaken van het tekort worden momenteel onderzocht, maar de instroom van nieuwe cliënten is een van de oorzaken. En die hangt weer samen met de invoering van het abonnementstarief als ook de toenemende vergrijzing.

OPLOSSINGEN/DEKKEN TEKORT

Gemeenten dekken de tekorten deels uit de reserve sociaal domein en de algemene reserves, maar daarmee worden de gaten in de begroting niet gedicht. Diverse gemeenten zien zich genoodzaakt (gemeentebreed) te bezuinigen. Twenterand heeft daarnaast de ozb verhoogd. Amsterdam rekent op extra rijksgeld. Almere hoopt op aanvullende compensatie vanuit het rijk voor de aanzuigende werking die wordt veroorzaakt door de invoering van het Wmo-abonnementstarief.

Vrijwilligers

Assen probeert op diverse manier het tekort op het sociaal domein, ook de jeugdzorg, terug te dringen. Zo zal een groter beroep worden gedaan op de inzet van vrijwilligers en informele zorg. Individueel aanbod wordt zoveel mogelijk omgezet in collectief aanbod. Ook wordt via een nieuwe inkoopronde voor zowel de Wmo als de jeugdhulp toegewerkt naar meer sturing op productie en prestatie (resultaat) van de zorg. Voor 2019 is, door gebrek aan middelen, geen prijsindexatie toegepast.

In control

Culemborg probeert beter in control te komen. Zo wordt de inrichting van de toegang onder de loep genomen en wordt gekeken waar werkprocessen en administratie kunnen worden verbeterd. Ook moet beter gebruik worden gemaakt van de beschikbare (management)informatie, zodat de gemeente betere voorspellingen kan maken. Twenterand heeft een deel van de tekorten uit de reserve sociaal domein gedekt. Daarnaast wordt er gemeentebreed bezuinigd en is de ozb verhoogd.

VERWACHTING 2019

Gemeenten zijn weinig hoopvol gestemd over 2019. Diverse gemeenten zien nu al een (flinke) toename van het aantal Wmo-cliënten vanwege de invoering van het Wmo-abonnementstarief. Sinds 1 januari betalen cliënten voor Wmo-maatwerkvoorzieningen een inkomensonafhankelijk vast tarief van 17,50 euro per vier weken. Voor algemene voorzieningen gaat die regeling per 2020 in. Gemeenten worden daarvoor deels gecompenseerd door het rijk, maar gemeenten vrezen dat dit onvoldoende zal zijn. Ook door vergrijzing, het langer thuiswonen van inwoners en stijgende tarieven verwachten gemeenten oplopende tekorten over 2019. De omvang van het geschatte tekort is in de meeste gemeenten nog ongewis.

Sociale basis

Amsterdam houdt rekening met een tekort van 32 miljoen euro op de Wmo. De stad heeft geen incidentele middelen meer om dit tekort (deels) te dekken, zoals ze dat over 2018 nog wel kon. Er worden stelsel- en beleidsmaatregelen genomen om het tekort op te vangen. De wijkstructuren en de sociale basis in de wijk worden versterkt en er zal meer op preventie worden ingezet. In het coalitieakkoord is daarnaast geld vrijgemaakt voor compensatie van de rijksbezuinigingen.

Aanzuigende werking

In Assen en omliggende gemeenten is al sprake van een forse aanzuigende werking door de invoering van het Wmo-abonnementstarief, zo laat Assen weten. Het gaat om een stijging van het aantal cliënten van 15 tot 20 procent. Maar ook de AMvB reële kostprijs leidt dit jaar tot een kostenstijging. De stijging van het aantal inwoners dat een beroep doet op dagbesteding en begeleiding zet zich verder voort, verwacht Assen. Ook Twenterand verwacht oplopende tekorten. ‘Er wordt een volume-effect verwacht vanwege aanzuigende werking van het abonnementstarief’, aldus de gemeente. Ook door vergrijzing en duurder wordende contracten (nieuwe loonschaal huishoudelijke medewerkers en cao-verhogingen) zal het tekort groter worden.

Ambulantisering

Vergrijzing en verdere ambulantisering maken het toekomstperspectief voor Woudenberg weinig rooskleurig. De gemeente ziet ook de aanzuigende werking van het abonnementstarief, maar kan nog niet overzien in hoeverre dit leidt tot hogere uitgaven. Dit geldt ook voor Delft. ‘In het eerste kwartaal zien wij een stijging van het aantal aanmeldingen.’ Groningen verwacht dit jaar een aanzuigende werking voor aanvragen voor hulpmiddelen en woningaanpassingen en voor volgend jaar voor huishoudelijke hulp. Dat is in Groningen een algemene voorziening. Horst aan de Maas, dit jaar geen tekort, verwacht dit jaar wel in de rode cijfers te belanden. ‘We zien een aanzuigende werking vanwege de invoering van het Wmo-abonnementstarief, met name bij de hulp in het huishouden. Het eerste kwartaal van 2019 is het aantal cliënten, dat aanspraak maakt op een Wmo-voorziening, gestegen.’ Een groot deel van de volumestijging lijkt te worden veroorzaakt door het abonnementstarief, stelt ook Almere, maar tekent daarbij aan dat er momenteel onderzoek wordt gedaan naar de exacte oorzaak van de stijging van het aantal cliënten. Tekorten worden opgevangen vanuit de algemene middelen uit het gemeentefonds. ‘De vraag is of er nog aanvullende compensatie vanuit het rijk gaat plaatsvinden voor de aanzuigende werking.’