Gemeenten hebben slecht zicht op zorgmijders Wmo

Gemeenten vinden het moeilijk inzicht te krijgen in het aantal mensen dat afziet van zorg door de (te) hoge eigen bijdragen die zij voor Wmo-voorzieningen moeten betalen. Zij hebben weinig tot geen zicht op de groep mensen die (mogelijk) wel hulp of ondersteuning nodig heeft, maar zich niet meldt bij de gemeente of het sociaal wijkteam. Bij de meeste gemeenten worden zorgmijders niet geregistreerd. Staatssecretaris Van Rijn (VWS, PvdA) vindt gemeenten hier alerter op moeten zijn.

Onevenredig

Een belangrijk deel van de Wmo-cliënten met een modaal inkomen vindt de hoogte van de eigen bijdragen onredelijk en veel Wmo-gebruikers met een inkomen net boven 130 procent van het sociaal minimum hebben het gevoel onevenredig zwaar te worden belast. Dat blijkt uit kwalitatief onderzoek naar eigen bijdragen voor Wmo-voorzieningen, dat op verzoek van het ministerie van VWS onder tien gemeenten is uitgevoerd door ZorgmarktAdvies. De onderzoekers hebben naast medewerkers van gemeenten ook 90 cliënten uit die tien gemeenten geïnterviewd, waaronder 29 (gedeeltelijke) ‘zorgmijders’.

Zorgmijding

De onderzochte gemeenten geven aan dat ongewenste zorgmijding in enkele gevallen voorkomt. Er is geen substantiële groep mensen die systematisch afziet van zorg omdat ze de eigen bijdrage niet kunnen betalen. Hoewel de zorgmijders om verschillende redenen afzien van zorg, spelen financiële motieven bij de meeste geïnterviewde zorgmijders een belangrijke rol bij, stellen de onderzoekers. ‘Een belangrijk deel van de zorgmijders redt zich en weet (soms met hulp van de gemeente) een goedkopere en soms zelfs betere oplossing te realiseren. Enkele zorgmijders geven aan zich nog net staande te kunnen houden, maar wel in een kwetsbare situatie te verkeren.’

Verlagen eigen bijdrage

De meeste gemeenten hebben bewust lokale keuzes gemaakt ten aanzien van het eigen bijdrage-beleid, zo blijkt verder uit het kwalitatieve onderzoek. Zes van de tien onderzochte gemeenten (Midden-Delfland, Zwartewaterland, Reimerswaal, Veenendaal, Sittard-Geleen en Apeldoorn) hebben bewust gekozen de landelijke parameters volledig te volgen. ‘De inschatting van deze zes gemeenten was dat door de opgelegde taakstellingen alle financiële middelen hiervoor noodzakelijk waren’, aldus de onderzoekers. Met name grotere gemeenten verlagen de eigen bijdrage voor hun Wmo-cliënten door van die landelijke parameters af te wijken, zoals Amsterdam en Dordrecht. Ook zetten met name grotere gemeenten andere instrumenten in om zorgbehoevenden zo veel mogelijk financieel te ontlasten. Eindhoven heeft de totale eigen bijdrage voor maatwerkvoorzieningen gemaximeerd op 270 euro per vier weken. Dordrecht heeft de eigen bijdrage voor onder meer begeleiding en dagbesteding op nul gesteld en Den Haag die voor de begeleiding beperkt tot maximaal 200 euro per vier weken. In de gemeente Amsterdam is een motie aangenomen om de eigen bijdrage voor individuele begeleiding en dagbesteding per 2017 af te schaffen.

Slechte informatie

De informatievoorziening over de eigen bijdrage vinden Wmo-cliënten niet optimaal, zo blijkt verder uit het onderzoek. Zij vinden het onder meer vreemd dat de gemeente niet vooraf kan vertellen hoeveel eigen bijdrage moet worden betaald.

Alertheid

Staatssecretaris Van Rijn  vindt het belangrijk dat ‘gemeenten zicht krijgen op de zorgmijders, zodat zij samen met de cliënt kunnen zoeken naar een passende oplossing voor de ondersteuningsvraag’, zo schrijft hij in zijn reactie op het onderzoek aan de Kamer. Het is zaak ‘gemeenten alert zijn op situaties waarin mensen ondersteuning nodig hebben, maar daar vanwege hun financiële situatie geheel of gedeeltelijk van afzien. Gemeenten dienen deze ‘alertheid’ te betrekken in het onderzoek ten behoeve van de ondersteuningsvraag van de cliënt. Registratie en nazorg van iemand die afziet van ondersteuning zijn hierbij belangrijke elementen.’ Samen met gemeentekoepel VNG roept Van Rijn gemeenten op ‘meer aandacht aan te geven aan vormen om zorgmijders in beeld te krijgen en daarop actie te ondernemen’.

Betere inschatting 

Ook de informatievoorziening door gemeenten moet beter. Volgens Van Rijn hebben het CAK – dat de eigen bijdragen berekent en int - en de VNG verbeteracties in gang gezet. ‘Verder onderzoeken we samen met het CAK en de Belastingdienst of de inkomens- en vermogensgegevens, met inachtneming van privacyaspecten, geïntegreerd kunnen worden in de rekentool van het CAK.’ Met deze tool kan tijdens het zogeheten keukentafelgesprek een indicatie worden gegeven van de hoogte van de eigen bijdrage. ‘Wanneer betrouwbare inkomens- en vermogensgegevens onderdeel zijn van de rekentool, verwachten wij dat gemeenten beter in staat zijn cliënten te informeren over de eigen bijdrage’, aldus Van Rijn in zijn brief. Hij streeft ernaar de Kamer begin 2017 nader over dit voorstel te informeren.

Onderzoek

Uit eerder onderzoek van Binnenlands Bestuur en Ieder(in) onder een krappe zeventig gemeenten en ruim 600 Wmo-cliënten bleek dat een kwart van de zorgbehoevenden vanwege de (te) hoge eigen bijdrage afziet van zorg. De Wmo-gebruikers stelden dat de informatievoorziening onder de maat was. Gemeenten bleken toen nog nauwelijks maatregelen te nemen om de financiële pijn van hun inwoners te verzachten. Inmiddels hebben diverse gemeenten, zoals ook het onderzoek van ZorgmarktAdvies uitwijst, maatregelen genomen om de eigen bijdrage te verlagen of af te schaffen.