Geen gesteggel meer over tarieven jeugdhulp?

Op 1 juli is de AMvB reële prijzen Jeugdwet in werking getreden. Deze Algemene Maatregel van Bestuur moet gemeenten meer houvast bieden bij het vaststellen van ‘reële tarieven’ voor jeugdhulpaanbieders. Of het besluit zoden aan de dijk zet, is een tweede. ‘Gemeenten en aanbieders zullen naar verwachting blijven discussiëren over de hoogte van de tarieven.’

Maatregel moet einde maken aan kibbelende gemeenten en jeugdhulpaanbieders

Wanneer gemeenten jeugdhulp inkopen, moeten ze eerst een kostprijsonderzoek doen om te komen tot een zogenoemd ‘reëel tarief’ voor jeugdhulpaanbieders. Lokale overheden gebruiken hiervoor kostprijselementen, en de AMvB concretiseert met welke vier elementen in ieder geval rekening moet worden gehouden. Denk aan de kosten van beroepskrachten, zoals het uitbetalen van salaris. Maar ook aan overheadkosten van aanbieders: ict, huisvesting en personeel. Over deze kostenpost wordt in de praktijk veel gediscussieerd. 

Daarnaast is indexatie een van de kostprijselementen. Gemeenten moeten de tarieven jaarlijks indexeren in lijn met de Contractstandaard Jeugd. Deze indexering van de personele kosten (loonkosten) gebeurt op basis van een percentage dat de overheid vaststelt: de Overheidsbijdrage in de Arbeidskostenontwikkeling (OVA). De OVA wordt berekend op basis van cijfers die het Centraal Planbureau (CPB) publiceert. De hoogte van de indexering kan ook worden bepaald op basis van (een gemiddelde stijging van) de cao. 

Betere gesprekken 

De AMvB moet leiden tot betere gesprekken tussen gemeenten en aanbieders over wat een reële prijs voor jeugdhulp is, zegt Sanne Groenwold, advocaat bij Duet advocaten. Ze is expert op het gebied van inkoop en aanbesteden binnen het sociaal domein. Volgens Groenwold weten gemeenten nu welke kostprijselementen zij in ieder geval moeten uitvragen. En jeugdhulpaanbieders weten op hun beurt dat zij inzicht moeten geven in deze kostenposten. Maar hoe gemeenten kostprijsonderzoek moeten uitvoeren, daarover rept de AMvB met geen woord. Dat geldt evenmin voor hoe zij de uitkomsten moeten interpreteren om te komen tot een reëel tarief. ‘Terwijl daarover nu juist vaak de discussies en geschillen tussen gemeenten en aanbieders gaan’, legt Groenwold uit. 

Bovendien is het de vraag of deze maatregel iets doet met de prijzen. Wouter Oosterom vermoedt dat de AMvB nauwelijks impact zal hebben op de hoogte van de tarieven. Oosterom is onderzoeker en adviseur bij Significant Public. Met collega’s onderzocht hij de te verwachten impact van de AMvB. Daaruit blijkt dat het effect beperkt zal zijn. ‘Gemeenten die voor het eerst prijzen hebben onderbouwd conform de uitgangspunten van de AMvB, merken dat deze soms wat naar boven en soms ook naar beneden worden bijgesteld’, licht Oosterom toe.

‘Zeker voor gemeenten die inspanningsgericht bekostigen – de zogenoemde PxQ- financiering, waarbij gemeenten afspraken maken met zorgaanbieders op basis van een vaste vergoeding per uur geleverde ondersteuning – zal er weinig veranderen.’ 

Lastig 

Het is dan ook lastig om te bepalen of deze maatregel leidt tot ‘reële tarieven’. Oosterom: ‘Het punt is dat er geen objectief tarief bestaat voor hulp en ondersteuning die door meerdere aanbieders wordt geleverd. Anders zouden er wel landelijke tarieven voor alle aanbieders in Nederland zijn.’ Volgens de onderzoeker is het bepalen van de prijs altijd afhankelijk van de eisen die een gemeente stelt en de bedrijfsvoering van jeugdzorgaanbieders. Ook de lokale context kan meespelen. In de ene regio zijn de tekorten op de arbeidsmarkt een groter probleem dan in de andere. 

Dat benadrukt het belang van tariefdifferentiatie. Momenteel maken sommige aanbieders veel winst, terwijl uitgerekend de aanbieders van complexe jeugdzorg juist rode cijfers schrijven. Gemeenten moeten sinds 1 juli in hun verordening aandacht besteden aan de wijze waarop zij tariefdifferentiatie bevorderen, zodat voor zwaardere (duurdere) zorg hogere prijzen worden betaald dan voor lichtere (goedkopere) zorg. ‘Ook in de Hervormingsagenda Jeugd is dit een belangrijk thema’, zegt Groenwold. 

Het valt de advocaat echter op dat de hervormingsagenda en de AMvB alleen kijken naar het verschil in tarieven tussen duurdere specialistische zorg en goedkopere lichte jeugdhulp. ‘Je zou ook onderscheid kunnen maken op basis van een verschil in kostenstructuur van jeugdhulpaanbieders, zodat bijvoorbeeld een vrijgevestigde met een lage( re) overhead niet meer hetzelfde tarief ontvangt als een grote systeemaanbieder met een hoge(re) overhead.’ Zo krijg je reële tarieven voor beide type jeugdhulpaanbieders en kun je excessief hoge winsten voorkomen.

Onderscheid 

Volgens Groenwold is het maken van dit onderscheid vanuit juridisch oogpunt goed verdedigbaar: ‘Het gelijkheidsbeginsel brengt niet alleen met zich dat gelijke gevallen gelijk moeten worden behandeld, maar ook dat ongelijke gevallen niet gelijk hoeven te worden behandeld.’ Als aangetoond kan worden dat systeemaanbieders objectief verschillen van zelfstandigen, dan zou tariefdifferentiatie op basis van een verschil in kostenstructuur toegestaan moeten zijn, betoogt de advocaat. 

Zo kan ook worden voorkomen dat de systeemaanbieders door te lage tarieven uit een gemeente verdwijnen. Die heb je namelijk wel nodig, zegt Oosterom: ‘Zij bieden doorgaans zorg die kleine aanbieders niet kunnen leveren. Bovendien wordt er meer van hen gevraagd. Zij moeten meedraaien met pilots en fungeren ook als opleidingsinstituut. Dat draagt allemaal bij aan een beter jeugdzorgstelsel. Kleine praktijken doen dit doorgaans niet omdat ze niet groot genoeg zijn.’ Groenwold vult aan: ‘Vaak heb je die grote instellingen nodig om het systeem in stand houden. Valt zo’n grote weg, dan heb je echt een probleem.’ 

Staande praktijk 

Hoewel de AMvB dit allemaal niet regelt, zijn Groenwold en Oosterom niet per se negatief over deze maatregel. ‘Het is een soort bevestiging van de staande praktijk’, zegt Oosterom. ‘En ook wel een stok achter de deur voor aanbieders. Als zij te maken krijgen met uit de lucht gegrepen tarieven, kunnen zij de betreffende gemeente wijzen op de AMvB.’ Daartegenover hebben zij nu de plicht om opgevraagde kostprijsinformatie aan te leveren bij gemeenten. Voor veel aanbieders zal er overigens weinig veranderen. Zij zijn al gewend om kostprijsgegevens beschikbaar te stellen, zo blijkt uit eerdergenoemde analyse van Significant Public.

Ook voor gemeenten zijn er nu duidelijke handvatten, zegt Groenwold. Zeker in combinatie met de Nota van toelichting bij de AMvB, die meer uitleg geeft over de vier kostprijselementen en andere instructies. Zijn daarmee alle problemen opgelost? De advocaat heeft er een hard hoofd in. Uit recente cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat het jeugdhulpgebruik in 2023 weer is gestegen. Bezuinigingen liggen op de loer. ‘Gemeenten en aanbieders zullen naar verwachting blijven discussiëren over de hoogte van de tarieven’, voorspelt Groenwold.