Gedisciplineerde debutanten

De komst van negentien nieuwe raadsleden in 2006 in Arnhem maakte veel los. De nieuwe politieke cultuur viel niet te vergelijken met die van de periode daarvoor. De toon van de nieuwe coalitie was feller. Het leek soms wel een beetje op Havana aan de Rijn. Raadsgriffi er Etienne Hesen (49) was getuige van de nieuwe politieke cultuur. ‘In 2002 deed zich hier, zoals in zoveel gemeenten, een enorme aardverschuiving voor als gevolg van de Fortuyn-revolutie. Vier jaar later zag je, als reactie daarop, een ruk naar links onder de kiezers.’

 

De rol van de gemeenteraad veranderde met de komst van het nieuwe college van PvdA, GroenLinks en CDA. Hesen: ‘Er is sprake van veel meer fractiediscipline. Dat raakt met name de nieuwkomers in de raad, want die hebben meer dan anderen moeite zich er in te schikken. Ze zijn vers en willen zich manifesteren.’

 

Hesen noemt als voorbeeld de discussie over het plan voor de bouw van een asfaltcentrale, geen paradepaardje voor een partij als Groen- Links. Toch stemde de partij er mee in, om later te zien dat de centrale er door allerlei andere oorzaken niet kwam. Het dualisme raakte de afgelopen drie jaar zichtbaar op de achtergrond, constateert Hesen. ‘Er werden soms wel stevige debatten gevoerd maar de uitkomst ervan stond vast, omdat het voortbestaan van de coalitie leidend was.’

 

Smaakmakers

 

In de gemeente Laarbeek, vlakbij Helmond, traden in 2006 dertien nieuwe raadsleden aan, slechts zes raadsleden keerden terug. De komst van zoveel nieuwe gezichten had vooral te maken met heftige debatten over de regionale verkeersproblematiek. Tinie van der Aa (59), de griffier van de gemeente Laarbeek, vindt het moeilijk het effect van al die nieuwe raadsleden onder één noemer te vangen. ‘Twee nieuwe raadsleden waren eerst wethouder geweest. En die twee zetten vervolgens, vooral in het begin, de toon tijdens de raadsvergadering. Het waren de smaakmakers.’

 

De meeste nieuwkomers waren echter fris en onbevangen, herinnert hij zich. ‘Ze wilden vooral het algemeen belang van de bevolking dienen. Maar menigeen werd al snel ingekapseld door het belang van de eigen partij en de daarbij horende fractiediscipline.’

 

De Haagse politicus Michel Santbergen is een oude rot in het vak. Hij was in totaal zestien jaar raadslid voor het CDA in Den Haag, met een uitstapje van vier jaar naar Provinciale Staten. Ambities om wethouder te worden had hij niet, hij vond zijn draai in het fractievoorzitterschap totdat vorig jaar de nieuwe generatie het van hem overnam. Santbergen blikt terug op de afgelopen drie jaar: ‘Ik moet helaas constateren dat het niveau van de nieuwe raadsleden beduidend minder is.’ Probleem na de jongste raadsverkiezingen was dat er niet alleen 33 (van de 45) nieuwe raadsleden aantraden, maar ook nog eens zes eenmansfracties. Santbergen: ‘Zoveel eenmansfracties bevordert het niveau natuurlijk ook niet.’

 

De dwang van de coalitie (PvdA, VVD en GroenLinks) is sterk; er mag nauwelijks van afgeweken worden, is de ervaring van Santbergen. ‘We hebben daardoor geen zaken met een van de coalitiepartijen kunnen doen. Het is alsof je tegen een muur oploopt. Dat is op de lange termijn geen goede zaak, want je vervreemdt van elkaar. Vergeet niet dat er in deze periode besluiten zijn genomen die de hele stad gedurende een reeks van jaren raken.’

 

Historisch besef

 

In Almere (19 van de 39 raadsleden was nieuw) constateert Ellentrees Müller, VVD-fractievoorzitter, een tekort aan historisch besef bij de nieuwe raadsleden. ‘Veel zaken die nu spelen, hebben een langere voorgeschiedenis.’ Positief is dat de nieuwkomers fanatieker zijn in het oppakken van hun controlerende taak, stelt Müller. ‘Wanneer je langer in de gemeenteraad zit, raak je toch meer verwijderd van de bevolking. Je wordt opgeslokt door je werk, zo gaat dat nu eenmaal. Dat geldt minder voor de nieuwkomers, die zijn meer volksvertegenwoordiger.’

 

De fractie van de VVD telde drie nieuwe raadsleden. Of die werden ingekapseld? ‘Dat klinkt me te negatief. Wat wel duidelijk moest worden, is dat ze raadslid voor de hele stad zijn en niet alleen voor dat ene deel waar ze vandaan komen.’

 

Of de raad met die nieuwkomers machtiger geworden is? Müller: ‘Dat waag ik betwijfelen. Probleem blijft natuurlijk dat je met een coalitie werkt en daarbinnen worden afspraken gemaakt. En daar worden de coalitiefracties aan gehouden. Maar daarnaast zijn er zaken waarover vier jaar geleden geen afspraken zijn gemaakt. Daar kun je als fracties vrijer in opereren.’

 

Drastisch

 

Lex Cachet (63) is als universitair hoofddocent verbonden aan de afdeling bestuurskunde van de Erasmus Universiteit met als specialisme politie en veiligheid. Cachet is een oudgediende in de politiek van zijn woonplaats Capelle aan den IJssel, waar in 2006 15 van de 33 raadsleden nieuw aantraden. Cachet: ‘In 1982 ben ik voor de PvdA raadslid geworden en in 2006 trad ik terug als raadslid. De aanleiding was de wel heel erg drastische en schokkerige wijze waarop de partij de lijst voor de raad wilde vernieuwen.’

 

Vanaf enige afstand zag hij vervolgens wat er in de gemeenteraad gebeurde. ‘Achteraf heb ik toen al een goede inschatting gemaakt’, weet hij. ‘Want wat gebeurde er? Van de negen nieuwe PvdA-raadsleden hadden er slechts twee ervaring, de rest was nieuw. Met zoveel nieuwkomers is het moeilijk een goed functionerende fractie te krijgen, want raadsleden die net aantreden, zijn niet altijd gewend in een collectief te opereren. En het is moeilijk voor ze om hun mening te moeten inslikken, omdat die niet past in wat de gehele fractie ervan vindt. Kortom, met zoveel nieuwkomers ontmoet je bijna vanzelf allerlei problemen.’

 

Met zoveel nieuwe gezichten kan de raad geen effectieve tegenspeler van het college zijn, constateert Cachet. ‘Ikzelf moest het ook leren. Ik wist in het begin ook niet hoe je een begroting leest of wat een bestemmingsplan exact betekent.’ Hij ziet dat de gemeenteraad van Capelle als geheel zwakker is geworden. Cachet: ‘Dat is niet alleen mijn waarneming, maar ik hoor het ook van bestuurders en ambtenaren op het stadhuis.’ Cachet is inmiddels betrokken bij het opstellen van het verkiezingsprogramma en is lid van de commissie die de kandidatenlijst opstelt voor de raadsfractie. ‘De mix in de raad zal straks beter worden,’ voorspelt hij.

 

Kritisch gevolgd

 

In Zaltbommel (vijftien nieuwe raadsleden van de 21) klinken louter positieve geluiden wanneer het gesprek gaat over de effecten van zoveel nieuwe raadsleden. Guus Krähe is er PvdA-wethouder en is lovend. ‘Het heeft winst opgeleverd. Daarvoor was het toch vooral monisme dat de boventoon voerde in de gemeenteraad. Met de komst van die nieuwe raadsleden kwam daar een einde aan, het dualisme kreeg vrij baan. En dat was en is te merken ook. Vanuit de raad wordt het college kritisch gevolgd en dat is goed. Want soms heb je als wethouder toch de neiging bepaalde zaken na een tijdje minder scherp te volgen. Als er dan raadsleden zijn die je er kritisch op aanspreken, is dat een goede zaak.’ De nieuwe, kritische raadsleden, nemen de rest van de raadsleden op sleeptouw, constateert de wethouder. ‘De nieuwkomers krijgen daarvoor gelukkig voldoende ruimte.’

 

Debutanten Kessel kritischer

 

Het Limburgse Kessel kreeg na de laatste raadsverkiezingen verhoudingsgewijs de meeste nieuwe raadsleden: 9 van de 11 debuteerde, een percentage van 81,8 procent, zo blijkt uit het onderzoek van Binnenlands Bestuur naar het aantal nieuwe raadsleden. De verklaring was een eenvoudige: een wisseling van de wacht. Raadsgri er Arno Houwen: ‘Na vele jaren van dienst vond de oude garde het tijd om het stokje over te dragen aan de jongere generatie.’

 

Die vernieuwing en verjonging is volgens Houwen goed uitgepakt. ‘Alle nieuwelingen waren onbesmet door het virus van het monisme. Wat we dus hebben gezien is dat de nieuwe raadsleden zich minder richtten op de wethouders. Ze spraken meer met elkaar en er kwam dus enig debat op gang.’ De Kesselse gemeenteraadsleden maken de termijn van vier jaar niet vol. Op 18 november vinden namelijk de herindelingsverkiezingen voor de nieuwe gemeente Peel en Maas plaats. De Kesselse raad komt op 14 december voor de laatste keer bijeen.