VNG over sociaal domein: 'Het moet echt anders’

Het nieuwe kabinet moet het sociaal domein niet beschouwen als een kostenpost, maar als een investeringskans. Dat is nodig om bestaanszekerheid te herstellen, kansengelijkheid te vergroten en gezond leven te stimuleren.

Die boodschap geeft de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) alvast mee aan het nog te vormen nieuwe kabinet. In de propositie 'De winst van het sociaal domein' pleit de gemeentekoepel voor een grondige herziening van het hele sociaal domein.

Frustraties
'Het moet echt anders', concludeert de VNG na zes jaar ervaring met de decentrale uitvoering van een breed pakket aan sociale taken. De oproep aan de toekomstige regering leest dan ook als een opsomming van frustraties die sinds de decentralisaties van 2015 zijn ontstaan bij gemeenten. De voornaamste pijnpunten: onvoldoende financiële middelen, beperkte bewegingsruimte voor lokale beleidsmakers en sociale professionals en te weinig oog voor de 'menselijke maat' in landelijke regelgeving.

Geen kostenpost
Maar gemeenten weten inmiddels ook goed wat wél werkt, blijkt uit de uitgebreide lijst aan nieuwe ideeën om het stelsel te verbeteren. Het overkoepelende principe daarbij is dat het sociaal domein gezien moet worden als een investeringskans en niet als kostenpost. Dat vergt wel een aanpak die door de bestaande beleidsterreinen heen breekt.

Rendement
Bestaanszekerheid, kansengelijkheid en gezondheid zijn volgens de VNG de grootste opgaven van het sociaal domein. Door die drie thema's met elkaar te verbinden, wordt het mogelijk om maatschappelijk rendement te behalen op investeringen in het sociaal domein. Sterkere bestaanszekerheid betaalt zich immers terug in minder stress en betere (mentale) gezondheid. Het wegnemen van gezondheidsproblemen zorgt weer voor gelijkere kansen, wat zich vervolgens vertaalt in hogere arbeidsparticipatie en, als gevolg daarvan, meer bestaanszekerheid.

Herziening
'We noemen dit de hefboomwerking van het sociaal domein', aldus de VNG. Om dat mogelijk te maken, pleit de VNG onder andere voor een fundamentele herziening van de Participatiewet, die uitkeringen en re-integratie regelt. De aanbevelingen zijn veelal punten die de afgelopen jaren al volop onderwerp van discussie zijn geweest in gemeenteland.

Basisbanen
Zo vindt de VNG dat de middelen voor armoedebestrijding, schuldhulpverlening en participatie structureel omhoog moeten, en dat het introduceren van basisbanen moet worden onderzocht. Het idee van een basisbaan, dat de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid begin vorig jaar onder de aandacht bracht, is dat de overheid niet zozeer een inkomen maar liever een baan moet garanderen. Onder andere de gemeente Groningen experimenteert al met het concept.

Scholing
Verder adviseert de VNG dat investeringen in arbeidsmarktbeleid moeten meebewegen met de staat van de arbeidsmarkt en de economie. Ook willen gemeenten af van de perverse prikkel om zich te richten op snelle – maar vaak niet duurzame – uitstroom van mensen in de bijstand. Bovendien is er meer geld nodig voor (om)scholing. Ook daar pleiten wethouders en deskundigen al langer voor.

Inkomenspositie
Ten slotte moet de kostendelersnorm worden afgeschaft voor jongeren tot 27 jaar en moet de bijstandsnorm en het minimumloon voor jongeren van 18-20 jaar worden opgehoogd naar het niveau van 21-jarigen. Om de inkomenspositie van minima 'feitelijk toereikend' te maken, stelt de VNG onder andere voor om het minimumloon en het sociaal minimum te verhogen of het toeslagensysteem te herzien. Een aantal gemeenten dringt al langer bij het rijk aan op een verhoging van het minimumloon.