Evidence based policy: niets doen is ook een optie

Vorige week maakte Binnenlands Bestuur melding van een vernietigend rapport van de noordelijke rekenkamer over innovatiesubsidies in de provincies Groningen, Friesland en Drenthe. Kort daarvoor een bericht van een studie waarbij is aangetoond dat sociale wijkprojecten nauwelijks effect hebben. In mei jongstleden publiceerde het dagblad Trouw over subsidies voor boeren voor natuurbeheer. De titel was veelzeggend: “natuurbeheer door boer groot fiasco”.

Zo maar wat berichtjes uit de afgelopen twee maanden. Publiek geld, zoals deze subsidies, hebben veelal niet het gewenste effect. Of het effect kan niet worden aangetoond. Dit is de officiële beleidstaal. In goed Nederlands is het gewoon weggegooid geld. Op alle terreinen van het overheidsbeleid doet zich dit voor.

Neem als voorbeeld de ontwikkelingshulp. Naar verluid gaat hier 4 miljard euro per jaar in om. Kan één land worden aangewezen dat economische groei heeft gerealiseerd dankzij deze ontwikkelingshulp? Misschien doet zich hier wel het omgekeerde voor: de meeste groei zit bij landen met de minste ontwikkelingshulp. Ander voorbeeld is de re-integratie en werkgelegenheidsstimulering. Alleen al de Europese subsidies (bijvoorbeeld Europees Sociaal Fonds, ESF) bedragen honderden miljoenen euro’s per jaar. Zou er één ex-langdurig werkloze zijn die dankzij dit ESF geld een structurele baan heeft gekregen?

Ander voorbeeld is de deeltijd Ww en de werktijdverkorting. Hier was ruim 400 miljoen euro publiek geld mee gemoeid. In 2011 concludeerde het Centraal Planbureau dat het nauwelijks effect heeft gehad op de werkloosheid. Dan de zorg. Volgens oud-minister Klink kan jaarlijks 8 miljard euro worden bespaard op zorgkosten. Het gaat dan om slechte organisatie en overbodige en ondoelmatige behandelingen. Jaarlijks wordt sowieso al voor zo’n 100 miljoen euro aan geneesmiddelen door de WC gespoeld. Het was overigens dezelfde minister Klink die 144 miljoen euro over de balk gooide met overbodige vaccins tegen de Mexicaanse griep.

De reeks over ineffectiviteit en miskleunen zal oneindig zijn. De officiële onderzoeken zijn waarschijnlijk slechts het topje van de ijsberg. De vraag is dan natuurlijk waarom er eigenlijk zo veel geld wordt verspild? Wist ik het maar. Het zal er mee te maken hebben dat het publiek geld is. Het is van ons allemaal en daardoor van niemand. Het is abstract en niet je eigen geld. Wat is nu 100 miljoen? Of één miljard. Het is niet meer dan een getal.

Politici en bestuurders functioneren ook onder druk. Altijd moeten ze iets doen. Actie. Ambitie tonen. En iets doen is beter dan niets doen. Bij het voorbeeld van de deeltijd Ww kan een minister tijdens oplopende werkloosheid in ieder geval laten zien dat hij iets doet. Stel je toch voor dat hij zegt: “Ach, ik wacht wel even af hoe de crisis verloopt“. Rationeel zeer verstandig, maar politiek gezien niet. Recent is 50 miljoen euro toegezegd voor de bestrijding van de jeugdwerkloosheid. Exact hetzelfde als het actieplan jeugdwerkloosheid uit 2009. Wat heeft dit opgeleverd? Weer krijgen we 32 regionale projecten. Dus 32 stuurgroepen, 32 projectgroepen, 32 projectleiders, veel externe bureaus en ga zo maar door. Met wat geluk blijft ook nog een heel klein beetje geld over voor de echte werkloze jongere.

Wat ook meespeelt is het afbreukrisico. Vanwege de druk van de samenleving en de media durven politici steeds minder risico’s te nemen. Neem het voorbeeld van minister Klink en de Mexicaanse griep. Welk risico is groter. Dat er veel geld wordt verkwist als er geen griepepidemie komt. Of als er geen vaccins worden ingekocht en er breekt wel een epidemie uit. Met eventueel dodelijke slachtoffers. Kies maar.

Een andere reden is de industrie die achter het beleid schuilgaat. Allemaal mensen en organisaties die zich bezig houden met al die subsidies. Al die mensen met die mooie baantjes laten zich die subsidies niet zo snel afpakken. Waarom bijvoorbeeld niet gewoon de innovatiesubsidies afschaffen? Of het ESF? Zo makkelijk gaat het niet. Het gaat als volgt. De vernietigende evaluaties gaan gepaard met mooie aanbevelingen. De minister, de gedeputeerde of de wethouder neemt de aanbevelingen over. De betreffende regeling wordt aangepast. De procedures een beetje aangescherpt en er wordt beterschap beloofd. En over vier jaar de volgende evaluatie. Ze dronken een glas, deden een plas, pakten hun jas, en alles bleef zoals het was.

Rik Bolhuis
Meer columns van Rik Bolhuis leest u hier.