Voor het eerst harde cijfers over schuldenproblematiek

Dat Nederland een groot schuldenprobleem heeft, was op basis van schattingen al te verwachten, maar het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) toont dat nu voor het eerst met harde cijfers aan. De bevinding: ruim 8 procent van de Nederlandse huishoudens heeft problematische schulden en slechts een tiende daarvan is in beeld bij schuldhulpverlening. De data bevestigt bovendien de verwachting dat de coronacrisis de schuldenproblematiek flink zal verergeren.

Registraties
Waar voorheen schattingen werden gemaakt op basis van interviews en enquêtes, baseert het CBS zich in dit onderzoek voor het eerst op landelijke registraties van schulden en betalingsachterstanden bij instanties als de Belastingdienst, het Bureau Krediet Registratie (BKR), zorgverzekeraars, het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) en de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Uit die bronnen blijkt dat ruim 650 duizend huishoudens in Nederland - 8,3 procent van het totaal - op 1 januari 2018 met problematische schulden te maken hadden.

Fundament
'Ik ben echt superblij dat deze informatie er nu is', reageert Geert van Dijk, directeur van de NVVK, de branchevereniging van schuldhulpverleners. ‘Het gebrek aan goede kwantitatieve data was een belangrijk knelpunt. Het blijkt nu dat de aannames die wij hebben gebruikt heel dicht tegen de werkelijkheid aan zaten. Ik ben blij dat dat nu echt een stevig fundament heeft.'

Rotterdam
Op basis van deze gegevens kan er ook een uitsplitsing per gemeente gemaakt worden. Rotterdam is koploper: bijna 16 procent van de Rotterdamse huishoudens kampt met problematische schulden. Lelystad en Almere staan met respectievelijk 15 en 14 procent ook hoog in het lijstje. De hoge percentages zijn met name in stedelijke gemeenten en in Oost-Groningen te vinden. De gemeente Rozendaal scoort met 2,4 procent het laagst.

Schuldhulp
Wat verder opvalt is dat het percentage tussen 2015 en 2018 vrij stabiel is gebleven (er was een lichte daling van 0,3 procentpunt). Ook blijkt slechts een op de zes huishoudens met schulden in beeld te zijn bij een vorm van hulpverlening. Bij een op de tien huishoudend met problematische schulden zat minstens een persoon in een minnelijk of wettelijk schuldsaneringstraject.

Uitkering
Het CBS identificeerde ook een aantal kenmerken van huishoudens die vaak samengaan met het hebben van problematische schulden. De bron van inkomsten blijkt een belangrijke voorspeller te zijn: in ruim een kwart van de huishoudens met schulden heeft minstens een persoon een bijstandsuitkering, ongeveer vier keer zo vaak als bij huishoudens zonder schulden. Het gebruik van geestelijke gezondheidszorg (GGZ) of jeugdzorg komt bij huishoudens met schulden ongeveer twee keer zo vaak voor.

Inkomen
Daarnaast spelen - niet geheel verrassend - het vermogen en het inkomen een belangrijke rol. Ruim de helft van de huishoudens met schulden heeft jaarlijks minder dan 20.000 euro te besteden en heeft minder dan 1.000 euro aan vermogen (een flink deel heeft zelfs een negatief vermogen). Toch zijn er ook huishoudens met relatief hoge inkomens en vermogens die desalniettemin problematische schulden hebben.

Bijstand
Ook bepaalde life events hangen samen met schulden. Wie bijvoorbeeld vanuit betaald werk instroomt in de bijstand, heeft een kans van 6,5 procent om binnen een jaar problematische schulden te ontwikkelen. Bij een gemiddeld persoon is die kans 0,9 %. Verdacht worden van een misdrijf, van school gaan zonder startkwalificatie of een echtscheiding verhogen de kans op schulden ook aanzienlijk.

Coronacrisis
'Het is een grote stap vooruit dat we nu de risicogroepen beter in beeld hebben, dat we daar statistisch gezien meer van weten', vindt NVVK-directeur Geert van Dijk. Het bevestigt ook de verwachting (die de NVVK onlangs in een onderzoek presenteerde) dat de coronacrisis voor een grote toename van schuldenproblematiek gaat zorgen. 'Als het gaat om life events die de kans op problematische schulden verhogen, dan staat het terugvallen van werk naar de bijstand met stip op één. En dat gaat natuurlijk op grote schaal gebeuren, zeker bij jongeren, flexwerkers en zelfstandigen die geen aanspraak kunnen maken op de WW.'

Golf
'Wij rekenen dit jaar al op een toename van mensen met problematische schulden van 30 procent. Dit najaar verwachten we de eerste golf. Daarom blijven we de komende tijd ons NVVK-arrangement onder de aandacht brengen, dat drie speerpunten heeft: een schuldenknooppunt, saneringskredieten en collectief schuldregelen. Ook moeten we de komende tijd heel goed nadenken over activiteiten aan de voorkant. We moeten af van het idee dat we mensen pas gaan helpen als ze schulden hebben. We moeten ze helpen als ze vragen en zorgen hebben over geld.'