Een Mekka voor fraudeurs

Op 21 november 2006 neemt burgemeester Henk van Beers van Roermond de pen ter hand. In een brief aan toenmalig minister van Onderwijs Maria van der Hoeven (PvdA) bericht hij over vermeende wantoestanden bij de School voor Islamitisch Basisonderwijs in zijn gemeente. ‘Op de loonlijst van de islamitische school Roermond staan personen die geen werkzaamheden verrichten voor die school. Personen die zelfs niet bekend zijn op de school.’

 

Volgens de burgemeester staat de voormalige echtgenote van Mohamed Douiyeb, secretaris van het schoolbestuur, op de loonlijst als schoonmaakkracht, terwijl ze daar nog nooit met een dweil is gesignaleerd. Ook de echtgenote van bestuurslid Yüksel Özkaya krijgt salaris zonder werk te verrichten, aldus Van Beers. Drie andere personen, woonachtig in Waddinxveen en Nieuwegein, worden uitbetaald terwijl ze ‘volstrekt onbekend zijn’.

 

Verder int secretaris Douiyeb voor leerlingenvervoer 260 euro per leerling per jaar in contanten bij de ouders, en declareert hij de kosten vervolgens nogmaals bij de school, meldt de burgemeester. Hij kondigt aan zich tot het Openbaar Ministerie in Roermond te wenden. ‘Alvorens dit te doen zal ik echter eerst persoonlijk de Minister van Onderwijs informeren, iets wat ik bij deze doe’, zo besluit de brief.

 

Beerput

 

Van Beers trekt daarmee, zo zal blijken, een ongekende beerput open bij de Stichting Islamitische Scholen (SIS) Helmond, waar naast de School voor Islamitisch Basisonderwijs Roermond ook de Islamitische basisschool Salah Eddin El Ayyoubi in Helmond onder valt.

 

Bijna 5 jaar later ligt er een stapel inspectierapporten, is er formeel aangifte gedaan, heeft de FIOD een vooronderzoek verricht, is het schoolbestuur door de rechter ontslagen en de Roermondse vestiging van de school wegens leerlingentekort opgedoekt. Het ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschappen (OC&W) heeft 9 ton teruggevorderd van het nieuwe schoolbestuur. En daar blijft het bij. De aangifte heeft nooit geleid tot vervolging.

 

Mohamed Douiyeb is nog altijd secretaris/ penningmeester van de stichting die het leerlingenvervoer verzorgt. Uit het dossier in deze zaak, in bezit van Binnenlands Bestuur, komt naar voren hoe geraffineerd het gesjoemel met gelden in zijn werk ging. Zó geraffineerd, dat het Openbaar Ministerie het na een verkennend vooronderzoek door de FIOD (Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst) - dat nooit openbaar is gemaakt - uiteindelijk maar opgeeft: het ontrafelen en juridisch bewijzen van de financiële malversaties kost te veel mankracht, afgezet tegen ‘andere prioriteiten’.

 

De Onderwijsinspectie en de Auditdienst van het ministerie van OCW komen na een diepgravend onderzoek over de jaren 2002 tot en met 2006 tot de conclusie dat zeven beleidsmedewerkers, twee schoonmaaksters en een administratief medewerkster werden betaald, terwijl ze geen of ‘niet noemenswaardige’ werkzaamheden op school verrichtten.

 

De schoonmaaksters waren de (ex-)echtgenotes van de voorzitter en de secretaris, die zichzelf naast hun bestuursfunctie hebben benoemd als beleidsmedewerker voor 1,2 fte. De schoonmaaksters zijn met terugwerkende kracht benoemd voor 1,2 fte. Eén van hen werd uitbetaald voor 7 maanden terwijl ze maximaal 6 weken zou hebben gepoetst.

 

Hoogst ongebruikelijk

 

Een financieel beleidsmedewerker blijkt met terugwerkende kracht voor 1,2 fte in salarisschaal 14 te zijn aangesteld. Zo’n financieel beleidsmedewerker is in het primair onderwijs sowieso ‘hoogst ongebruikelijk’, schrijft toenmalig staatssecretaris Dijksma (OC&W) in april 2007 aan het SIS-bestuur, ‘zeker voor een school met slechts twee vestigingen die bovendien al een penningmeester en een administratiekantoor heeft.’

 

Daarnaast is het vreemd dat de bestuursleden zichzelf salaris toekennen, zeker nu er per schoolvestiging ook nog een betaalde directeur in dienst is. ‘Tenzij het gaat om openbare schoolbesturen die uitgaan van een gemeentebestuur, zijn bestuurders in het primair onderwijs in het algemeen vrijwilliger’, aldus Dijksma. Daarnaast is het in strijd met de eigen statuten.

 

Ze vraagt zich hardop af waarom SIS Helmond ‘niet minder dan vijf andere beleidsmedewerkers in dienst had voor in totaal ruim 5,7 fte’. Sommige personeelsleden, zo blijkt uit het inspectierapport, waren er niet eens van op de hoogte dat ze op de loonlijst stonden. Van sommige ‘spookwerknemers’ kan de inspectie niet meer achterhalen of ze daadwerkelijk werk hebben verricht.

 

Het schoolbestuur komt met diverse verklaringen voor het hoge aantal duurbetaalde beleidsmedewerkers op de loonlijst. Zo is de financieel beleidsmedewerker onder andere bezig geweest met beleggingen. Daarnaast hebben bestuurders van een islamitische basisschool extra ondersteuning nodig omdat hun taak veel omvangrijker is dan die van bestuurders van een reguliere basisschool, betoogt SIS: ‘Om te kunnen overleven is het voor islamitische scholen extra belangrijk om een goed en intensief contact met de ouders te hebben. Door dit intensieve contact kunnen afwijkende tendensen ook sneller opgemerkt en mogelijk aangepakt worden’, aldus de advocaat van SIS in een brief aan OC&W.

 

Overigens vraagt de advocaat zich wel af waarom de school nu ineens ‘van de ene op de andere dag wordt aangesproken’. De inspectie heeft regelmatig bezoeken afgelegd aan de school en is dus ‘al jarenlang op de hoogte van de feiten, althans had daarvan ruimschoots op de hoogte kunnen zijn’.

 

Een van de ‘spookwerknemers’ is mevrouw S. die op papier taken van een zieke directeur zou hebben overgenomen. S. was zelf langdurig ziek, tot vlak voor haar benoeming, en meldt zich onmiddellijk na die benoeming wederom ziek. Vanaf januari 2006 krijgt ze daarom ook een WAO-uitkering. Dat was een ‘fout bij het invullen van de aanvraag voor de WAO-uitkering’, zo luidt de verdediging.

 

Profijtelijke constructie

 

SIS Helmond handelde niet geheel op eigen houtje. Dyade Advies in Nieuwegein, een bureau dat scholen helpt met het voeren van de administratie, blijkt personeel van haar eigen kantoor op de loonlijst van de Roermonds/Helmondse school te zetten. De school betaalt Dyade met lerarensalarissen, in ruil berekent Dyade de school geen kosten voor haar administratiewerk. Een ‘verdedigbare’ en ‘voor u profi jtelijke constructie’, schrijft Dyade in november 2004 aan SIS: op deze wijze kunnen overtollige fre’s (rekenkundige eenheden voor formatieplaatsen) alsnog bij het Rijk worden verzilverd. Enige voorwaarde is dat de betrokken Dyade- medewerkers ‘aantoonbaar’ werk verrichten voor de school.

 

Kennelijk is de constructie gemeengoed, blijkt uit de correspondentie: Dyade en andere administratiekantooren gaan veelvuldig zo te werk en huisaccountant Pricewaterhouse- Coopers keurt het goed, aldus de advocaat van SIS. Er was nog een derde partij betrokken. In enkele gevallen vond er een dubbele omboekoperatie plaats: in de jaren 2002 tot 2004 werd het salaris van SIS-directeuren uitbetaald aan de Stichting Katholiek Onderwijs Soest (SKOSS), een andere cliënt van administratiekantoor Dyade.

 

SKOSS betaalde door aan SIS Helmond, dat de directeuren met terugwerkende kracht benoemde. Eén van hen verrichtte nooit werk voor SIS Helmond: het salaris was bedoeld als compensatie voor te weinig verrekende fre’s van secretaris Douiyeb van SIS, die ook bij SKOSS op de loonlijst stond. Het fictieve dienstverband met de directeur was ‘puur om boekhoudkundige redenen’ aangegaan, concludeert de inspectie. SIS-secretaris Douiyeb was in die tijd tevens voorzitter van de ISBO, de Islamitische Schoolbesturen Organisatie. Al het ISBO-personeel stond bij SKOSS op de loonlijst.

 

Het geschuif met salarisgelden is met vele vraagtekens omgeven. Zo ondertekent Özkaya op 15 juli 2006 de functiewaardering voor ‘beleidsmedewerker’ Douiyeb. Dezelfde Douiyeb ondertekent 2 weken later eenzelfde functiewaardering voor ‘beleidsmedewerker’ Özkaya. Het betreft achteraf opgestelde functiewaarderingen voor dienstverbanden die al jaren daarvoor zijn aangegaan.

 

Ook treft de inspectie achteraf in 2006 opgestelde, langlopende aanstellingen aan van ‘bouwkundige beleidsmedewerkers’: medewerkers van de firma’s die in 2002 kortstondig verbouwingen hebben uitgevoerd aan de scholen in Helmond en Roermond. Schoolbestuur en Dyade leggen uit dat dit te maken heeft met de ‘samenvatting van verschillende arbeidsovereenkomsten tot één arbeidsovereenkomst’; een verklaring die in diverse gevallen van stal wordt gehaald.

 

Een ‘stafmedewerker bestuurlijke ondersteuning’ blijkt van 2003 tot 2006 op de loonlijst te hebben gestaan zonder dat hij ooit formeel is aangenomen. In diezelfde periode staat hij bovendien op de loonlijst van de Stichting Onderwijsbureau Midden Nederland (SOMN). Zijn hele jaarsalaris voor het werk in Roermond is in één klap overgemaakt aan SOMN.

 

Al met al concludeert de inspectie dat de aanstelling van de vele beleidsmedewerkers in hoge salarisschalen ‘in geen enkele verhouding staat tot de werkzaamheden die passen bij een bestuur met twee relatief kleine basisscholen’. Daardoor zijn ‘langdurig en systematisch middelen onttrokken aan de scholen die bedoeld waren voor inzet van voldoende onderwijzend en onderwijsondersteunend personeel en voor het scheppen van adequate materiële voorzieningen.’

 

De inspectie ontwaart ook een patroon: tijdens diverse eerdere inspectiebezoeken was al vastgesteld dat de klassen op de scholen twee keer zo groot waren als ‘hetgeen volgens de verstrekte rijksmiddelen mogelijk was’. Vanwege de vele achterstandsleerlingen kreeg SIS Helmond extra gelden om kleinere klassen samen te stellen en extra (assistent-)leerkrachten aan te trekken. Dat gebeurde dus niet: het extra geld werd besteed aan niet-onderwijzend personeel en ‘beleidsmedewerkers’.

 

Lucratieve melkkoe

 

Niet alleen met salarissen en ‘spookwerknemers’, maar ook op andere gebieden is er gerommeld, zoals burgemeester Van Beers in zijn brief al had gemeld. Het leerlingenvervoer blijkt een lucratieve melkkoe, zo constateert de inspectie. De leerlingen van de school komen uit de hele regio. Het vervoer met busjes naar de gym- en zwemlessen en op schoolreisjes wordt op papier verzorgd door de Stichting Leerlingenvervoer Zuid-Nederland. Voorzitter daarvan is Özkaya, secretaris/penningmeester is Douiyeb.

 

In de praktijk verzorgde de gemeente Roermond dit vervoer. SIS Helmond verstrekte in 2000 een lening van 45 duizend euro aan de Stichting Leerlingenvervoer voor de aanschaf van enkele busjes. Van die lening was tijdens het inspectie-onderzoek nog niets terugbetaald.

 

Ankie Somers, toenmalig directrice van de school, legt desgevraagd uit hoe het werkte. ‘Het schoolbestuur heeft de inspectie verteld dat de busjes moesten worden aangeschaft omdat de gemeente het vervoer niet regelde. Dat vervoer was door de gemeente vanaf dag één echter wel degelijk geregeld. Met die busjes werden vervolgens de leerlingen die in en vlakbij Roermond woonden naar school gebracht. Deze leerlingen hadden, omdat ze zo dicht bij school woonden, geen recht op een vergoeding voor leerlingenvervoer. De ouders betaalden cash 260 euro per jaar aan mij, ik droeg dat geld af aan secretaris Douiyeb.’ Somers is gehoord door de inspectie en de FIOD en heeft formeel bericht gehad dat ze zelf in deze zaak géén verdachte is.

 

De schoonmaak op de scholen werd verzorgd door het eigen bedrijf van de penningmeester van het schoolbestuur, Mohamed Dahmani. Twee schoonmaaksters, de echtgenote van voorzitter Özkaya en de ex-echtgenote van secretaris Douiyeb, blijken met terugwerkende kracht voor 1,2 fte 7 maanden lang aangesteld à raison van 18.684 euro per persoon. Een van hen heeft tot dat moment nooit schoongemaakt. Ze zou later, in de zomervakantie, de school gaan poetsen, zo luidt de verklaring van het bestuur. ‘Ook dat is nooit gebeurd’, aldus schooldirectrice Somers.

 

De redenering van de schoolvakantie gaat sowieso niet op, schrijft het ministerie aan de FIOD: de vakantie duurt maximaal 6 weken, geen 7 maanden. ‘Het laat zien dat het de bedoeling was om de betrokken personen - en via die personen wellicht zichzelf - op onrechtmatige wijze te bevoordelen.’

 

Achteraf verzilveren van overgebleven formatieplaatsen is volgens het ministerie onder voorwaarden weliswaar toegestaan, maar nooit als er geen feitelijk werk op de school is verricht. Op overtreding van de voorwaarden staat een ‘bekostigingssanctie’ (lees: terugvordering), maar daarnaast is ‘natuurlijk het strafrecht van toepassing’. De personele uitgaven in het geval SIS acht het ministerie ‘onrechtmatig en zelfs strafbaar’.

 

Niet capabel

 

De inspectie legt nog iets anders bloot. Terwijl de betaalde bestuurders toezicht houden op zichzelf, functioneert ook het controlerend orgaan van de school, de medezeggenschapsraad (MR), niet naar behoren. Jarenlang is er geen MR, en als die er uiteindelijk komt, hangt er een geur van gesjoemel rond de verkiezingen in Helmond. De wel eerlijk gekozen Roermondse MR mag van het bestuur nooit officieel aantreden omdat de ouders ‘niet capabel zouden zijn om de stukken te lezen’, vertelt directrice Somers. Formatieplannen zijn nooit in MR-vergaderingen geweest, handtekeningen zijn achteraf geplaatst.

 

Het kon allemaal mede gebeuren, aldus de inspectie, omdat er op beide scholen een ‘intimiderend en bedreigend’ klimaat van ‘sociale onveiligheid’ heerst waarin docenten en ouders bang zijn om de mond open te doen tegen het bestuur, of om zitting te nemen in de MR. Kritische vragen over het ondoorzichtige financiële en personeelsbeleid worden hard gepareerd: leerkrachten worden bedreigd met ontslag (‘Ik werk je eigenhandig naar buiten!’), kritische ouders met het van school verwijderen van hun kind. Al met al spreekt de inspectie van een ‘zeer bazige’ bestuurscultuur waarin ‘transparantie en toezicht ontbrak’.

 

Hoe diepgravend ook, de onderzoeken van de inspectie en de Auditdienst hebben niet alles blootgelegd rond de Roermondse school. De zaak telt nog diverse losse eindjes. Uit de verschillende dossiers, ingezien door Binnenlands Bestuur, blijkt dat ouders, leerkrachten en directie in de loop der jaren herhaaldelijk bij de inspectie aan de bel hebben getrokken over al dan niet vermeende misstanden. Sommige daarvan komen niet terug in de rapporten van die inspectie.

 

Gemeld werd onder meer dat de dochter van een van de bestuursleden een volwaardig salaris als onderwijsassistent kreeg, terwijl ze in werkelijkheid stage liep op school. Rekeningen voor schoonmaakwerkzaamheden zijn nooit tegen het licht gehouden, hoewel ze menig kwartaal in de duizenden euro’s liepen.

 

Voor zover bekend is er ook nooit onderzoek gedaan naar waar de verduisterde gelden zijn gebleven. Ouders en leerkrachten vertelden de inspectie dat diverse bestuursleden veel bezittingen hebben in Turkije en Marokko. Evenmin is er onderzoek gedaan naar uitkeringsfraude. De ‘spookwerkneemster’ die naast haar salaris jarenlang een WAO-uitkering genoot, kreeg in 2007 een brief van Dyade: ‘Dit zou in een ongunstig geval door de uitkeringsinstantie als fraude gezien kunnen worden. Ik neem aan dat u dit niet bewust heeft laten gebeuren, maar dat u min of meer de dupe bent geworden van een ingewikkelde regelgeving.’

 

Ze krijgt het verzoek het ‘teveel genoten salaris’ à 17.895,83 euro terug te storten aan het schoolbestuur. ‘Daarnaast moet ik u helaas mee delen dat uw dienstverband bij de stichting beëindigd wordt’. Verdere actie wordt in haar richting niet ondernomen.

 

Geen vervolging

 

Een strafrechtelijk vervolg komt er niet op de fraude bij SIS Helmond. Geen van de bestuursleden van SISHelmond is voor de rechter gebracht. Douiyeb, door de rechtbank ontslagen als bestuurder, blijft tot april 2009 zelfs als beleidsmedewerker op de loonlijst staan van SIS Helmond. Hij meldt zich langdurig ziek en de rechter moet er opnieuw aan te pas komen om hem ook uit die functie ontslagen te krijgen. Het nieuwe bestuur moet 9 ton terugbetalen aan OC&W, en dat bedrag verhalen op de oud-bestuurders. Of dat lukt, is nog maar de vraag. Advocaten zoeken namens het nieuwe bestuur nu uit of zo’n civiele procedure kansrijk is.

 

‘Bij sommige mensen, zoals secretaris Douiyeb, zou je verwijtbaar handelen kunnen aanvoeren. Maar die andere personeelsleden, zijn die er zelf verantwoordelijk voor dat ze minder zijn opgeroepen dan waarvoor ze betaald kregen? Zij hadden gewoon een contract binnen het onderwijs. Terugvorderen wordt dan heel ingewikkeld’, stelt advocaat Ferd Janssen van SIS Helmond. ‘Bovendien is het merkwaardig dat alle pijlen zich nu richten op het schoolbestuur, terwijl de adviseurs van onder andere Dyade, die veel profijt hadden van alle constructies, geheel buiten schot blijven. En daarbij: deze constructies werden jarenlang in heel het onderwijs toegepast én door ambtenaren van OC&W geaccordeerd, niet alleen bij de islamitische scholen.’

 

De Roermondse vestiging van de school is op 1 augustus 2007 opgedoekt omdat ze enkele leerlingen beneden de stichtingsnorm bleef. ‘Dat was een vooropgezet plan om diepgravend onderzoek naar het gesjoemel te frustreren’, stelt directrice Somers. ‘Aanvankelijk hadden we genoeg leerlingen. Toen de eerste fraudeberichten naar buiten kwamen, heeft secretaris Douiyeb via de moskee echter op ouders ingepraat om hun inschrijving weer in te trekken. Dat is ook gebeurd. Het is doodzonde dat een goede school vanwege dit soort praktijken de deuren heeft moeten sluiten. En het is echt onvoorstelbaar dat hier nooit vervolging is ingesteld.’

 

Het huidige schoolbestuur laat via een van haar advocaten weten hier nooit over te zijn ingelicht door het Openbaar Ministerie, laat staan over de motieven achter het besluit om de aangifte te laten vallen. Volgens het huidige bestuur van SIS Helmond komen Somers’ aantijgingen voort uit pure rancune ‘omdat ze door de sluiting van de school haar baan kwijt raakte.’ Somers zou hebben gedreigd ‘de school mee te sleuren in haar val’, zo laat het bestuur via de advocaat weten.

 

Somers: ‘Zeggen ze dat? Tjongejonge... En wat had ik volgens hen dan om mee te kúnnen dreigen? De Auditdienst heeft vastgesteld dat ík niet heb gefraudeerd. Samen met de leerkrachten heb ik tot het einde juist alles, echt álles geprobeerd om de school in Roermond van de ondergang te redden.’  

---

Geen contact
Binnenlands Bestuur heeft geprobeerd in contact te komen met voormalig bestuurssecretaris Douiyeb, via vier verschillende advocaten die hem of SIS Helmond hebben bijgestaan en via de huidige schoolleiding in Helmond. Dat heeft niet geleid tot contact. Douiyeb verblijft momenteel volgens zegslieden in een psychiatrische inrichting in België. Advocaat S. Jurg, die Douiyeb bijstond tijdens de ontslagzaak in 2009, wil Douiyebs huidige contactgegevens niet verstrekken en hem ook geen terugbelverzoek overbrengen. ‘Ik praat met u niet over deze zaak en ik denk dat de heer Douiyeb daar ook geen behoefte aan heeft.’