Onderwijsconsulenten wil neuzen dezelfde kant op

Steeds meer kinderen die eigenlijk naar school moeten, zitten thuis. Soms lukt het niet een geschikte plek te vinden, en niemand kan een school dwingen om een kind les te geven. Onderwijsconsulenten, een onafhankelijke organisatie die ruim 20 jaar geleden in het leven werd geroepen door het ministerie van OCW, is momenteel de aangewezen tweedelijnspartij om te bemiddelen en begeleiden wanneer het tussen een school en een leerling spaak loopt. Maar is dat wel voldoende?

Kos

Voormalig wethouder Pieter Kos deed in oktober zijn verhaal tegenover Binnenlands Bestuur. De situatie van zijn zoontje Otis, die noodgedwongen thuis zat nadat hij van zijn school in Leiden te horen kreeg dat ze hem geen les meer konden geven, maakte dat Kos opstapte als lokaal bestuurder. Na een zoektocht langs ruim 10 andere basisscholen in Leiden resteerde er maar één ding: thuisonderwijs.

Doorzettingsmacht

Kos, die op dat moment ook onderwijs in zijn portefeuille had, was onaangenaam verrast over de moeite die het kostte om een nieuwe school voor Otis te vinden. Allemaal zeiden ze al overvol te zitten, niet in de laatste plaats vanwege de lerarentekorten, en er was geen instantie die simpelweg kon bepalen dat Otis weer ergens onderwijs kon gaan volgen. Doorzettingsmacht, daar ontbreekt het volgens Kos aan binnen het onderwijs. Iets dat er bijvoorbeeld wel is in het veiligheidsdomein.

Aanwijzing

Er moet een partij komen die, wel in overleg met scholen, uiteindelijk mag besluiten dat een kind weer naar school gaat. Dan kunnen leerlingen die extra aandacht nodig hebben ook eerlijk verdeeld worden over de scholen in een gemeente, zo bepleitte de voormalig fractievoorzitter van GroenLinks Leiden. Hij benaderde Onderwijsconsulenten om te helpen bemiddelen, maar kreeg naar eigen zeggen nul op het rekest. Hij werd op de wachtlijst gezet maar hoorde maanden niks meer.

Wachtlijsten

Yvon van Houdt, directeur-bestuurder van Onderwijsconsulenten, wil, en mag naar eigen zeggen niet ingaan op de individuele situatie van Kos. Ze erkent dat er destijds wachtlijsten waren. Vooral kort voor de zomer heeft de organisatie het drukker. ‘Wachtlijsten zijn altijd onwenselijk. Wij komen pas in beeld als het is vastgelopen, dus het is van belang dat we meteen kunnen helpen. We hebben ook stappen ondernomen, waaronder de introductie van een nieuwe aanmeldlijn. Ook onze regionale wachtlijsten proberen wij te minimaliseren, maar we zijn ook afhankelijk van wachtlijsten bij scholen en de zorg.'

Tweedelijns

Onderwijsconsulenten hielp vorig schooljaar 1.800 kinderen en jongeren bij de weg richting een passende plek in het onderwijs. ‘Wij zijn 21 jaar geleden opgericht om precies dat te doen’, zegt Van Houdt. ‘Meestal als er problemen zijn op school kan dat worden opgelost met eerstelijnsvoorzieningen: de school, het samenwerkingsverband, de gemeente of zorgaanbieders. Als dat echt niet lukt kunnen wij worden ingeschakeld door ouders, betrokken professionals of door de kinderen en jongeren zelf die zonder passend onderwijs zitten.’ De directeur van Onderwijsconsulenten gebruikt de term ‘thuiszitters’ niet graag. ‘Daarmee maak je het kind of jongere het probleem.’

Complex web

De toegevoegde waarde van een tweedelijnsvoorziening als Onderwijsconsulenten is volgens Van Houdt tweeledig. Allereerst is het in veel gevallen prettig dat er een onafhankelijke derde naar een casus kijkt. Daarnaast brengt de organisatie veel expertise mee. ‘Wanneer er problemen op school ontstaan opereer je in een complex web van organisaties. Het gaat niet alleen om de school en het kind of jongere. Vaak is er ook inzet voor een jeugdzorg- of medische indicatie en/of verschillende vormen van gemeentelijke ondersteuning. Wij weten binnen dat netwerk de weg.’

Huisbezoek

Onderwijsconsulenten komt pas in beeld als er vaak al heel veel geprobeerd is. Dat maakt volgens Van Houdt ook dat soms het daadwerkelijke probleem uit het oog is verloren. ‘We stellen nogmaals de vraag: wat is er nu objectief gezien aan de hand? We gaan allereerst op huisbezoek en gaan ook in gesprek met de school, het samenwerkingsverband en andere betrokkenen. Zo krijgen wij oordeelvrij zicht op de situatie en gaan wij met alle betrokkenen aan de gang om de juiste oplossing te bewerkstelligen. De oplossing die wij adviseren moet namelijk breed erkend en gedragen worden, dus moeten we ook het perspectief van onder andere de school meewegen.’

Duurzame oplossing

Breed gedragen, met andere woorden: de ouders en school moeten akkoord gaan met de oplossing. Dat staat haaks op regietafels en doorzettingsmacht. Wil Onderwijsconsulenten niet dwingender te werk gaan? ‘Dat heeft denk ik voor- en nadelen. De vraag is of je daarmee tot duurzame oplossingen komt. Wij zien in de praktijk juist dat oplossingen die door alle betrokken partijen gedragen worden het beste werken. Ik vind het juist heel mooi van onze aanpak dat wij er in slagen om de betrokken partijen weer te verbinden en samen te laten werken.’

Regietafel

Daarnaast denkt Van Houdt dat het instellen van regietafels voor thuiszittersproblematiek niet realistisch is. De situaties van kinderen en jongeren lopen zo sterk uiteen dat de tafel volgens haar ‘te groot zou worden’. ‘Uitval kan komen door gedragsproblematiek, maar ook door hoogbegaafdheid, of fysieke beperkingen. Je kunt je voorstellen dat het aantal partijen dat om tafel zou moeten zitten bij een vaste regietafel enorm zou zijn. Hoe meer mensen betrokken raken, hoe minder men geneigd is om regie te dragen. Het leveren van maatwerk betekent in dit geval dat je steeds per casus de juiste personen zoekt om het gesprek te voeren.’

Meer en complexer

De oplossing kan van alles zijn. Soms lukt het dus om in de vorm van onderwijs te blijven die er al was. Soms is het voldoende om een nieuwe vorm van zorg of ondersteuning toe te voegen aan de bestaande situatie. Soms is het nodig om naar een andere, passende, vorm van onderwijs te gaan en soms is het nodig om een tussenoplossing te bieden, terwijl iemand naar een andere school gaat. ‘Wij zien een groeiende populatie kinderen en jongeren zonder passend onderwijs. De aantallen nemen toe, en de vraagstukken worden complexer.’

Scholen volgens Onderwijsconsulenten bereid

Wat Kos ervaarde, dat er tien scholen ‘nee’ zeiden tegen Otis, is geen unieke ervaring. Uit de reacties op zijn verhaal kwam duidelijk naar voren dat dit vaker gebeurt, en dat het lastig is een nieuwe school te vinden wanneer de oude school eenmaal besloten heeft een kind of jongere te schorsen. Toch meent Van Houdt dat scholen welwillend zijn. ‘Wat wij over de hele linie zien is dat scholen een zorgplicht hebben en een enorme verantwoordelijkheid voelen om een passende plek te vinden.’

Grote druk op scholen

Een gebrek aan bereidheid is er volgens haar niet. ‘Wij zijn regelmatig onder de indruk van alles wat er wordt ingezet om voor alle kinderen en jongeren een passende plek te vinden, maar soms lukt het gewoonweg niet en is er sprake van onmacht. Ik herken niet dat scholen niet bereid zijn te werken aan een oplossing, met ons willen ze eigenlijk altijd in gesprek. Ik herken wel dat er grote druk staat op scholen, dat ze leraren tekort komen, en tijd en middelen om passende oplossingen te vinden.’

Preventie

Onderwijsconsulenten ziet de oplossing in preventie. Nu is de organisatie naar eigen zeggen ‘een vangnet’, maar uit de woorden van Van Houdt blijkt dat de dienstverlening steeds meer naar voren wordt gehaald. ‘Onze aandacht voor preventie wordt steeds groter, daarom hebben wij sinds de zomer een kwartiermaker en projectleider preventie. We willen nog meer inzetten op het delen van onze kennis vanuit de tweedelijns naar de eerstelijns, zoals scholen, om uitval uit het onderwijs te voorkomen.'

Gemiste kansen

‘Wij zien vaak waar kansen onbedoeld gemist zijn of wat op bepaalde momenten nodig was geweest. we weten ook dat hoe langer een kind niet naar school gaat, hoe langer het duurt voordat het kind weer volledig schoolgaand is. We hebben een goede relatie met de ministeries van OCW en VWS en met onze goedgekeurde meerjarige subsidie tot 2027 kunnen we verder investeren in preventie.’