Doe Het Zelf Beweging is ambtenarenbeweging

Een opmerkelijke bijdrage aan alle doe-het-zelf-gekkigheid was de ‘kabinetsnota ter stimulering van een vitale samenleving’ De Doe-Democratie (2013) van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Niet vanwege de inhoud, daar was niks mis mee, maar omdat het eerste hoofdstuk de titel ‘het proces’ en het laatste ‘het slot’ had meegekregen. Deze verwijzingen naar Der Prozess (1925) en Das Schloss (1926) van Franz Kafka waren opmerkelijk. Het zijn bij uitstek de romanwerken in de wereldliteratuur waarin het individu door een anoniem bureaucratisch systeem vermorzeld wordt en van het kastje naar de muur wordt gestuurd. Het was verrassend dat onze rijksoverheid met dergelijke beelden van zichzelf naar buiten trad of had ze daarbij niet zichzelf, maar de lagere overheden op het oog?

Dan is dat misplaatst. Platform31 heeft vorig jaar een driejarig experimentenprogramma afgerond naar de kans van slagen om naar analogie van de BedrijfsInversteringzones (BIZ) ook WijkInvesteringsZones (WIZ) te introduceren. In het geval van een BIZ gaat het om een winkelstraat of bedrijventerrein, waarvan de vastgoedeigenaren/ondernemers met elkaar hebben afgesproken dat de gemeente bij ieder van hen extra belasting mag heffen. Het zo opgehaalde geld gaat in een collectieve pot en daar betalen ze straatverfraaiing, extra marketing of beveiligingsmaatregelen van.  Kern van een mogelijke WIZ is dat een collectief van bewoners zich richt op een publieke ruimte die zich geografisch onderscheidt van zijn omgeving en als zodanig door dit collectief als ‘van hen’ wordt beleefd. Denk aan een binnentuin, plantsoen, buurtparkje of een dorpsplein.

Eén ding werd snel duidelijk: bewoners zijn daarvoor niet bereid extra te betalen – zeker niet in de vorm van een verhoging van de lokale belasting én helemaal niet als ze in een achterstandswijk wonen. Wél zijn ze bereid – en dat geldt in het bijzonder voor middenklasse groepen - indrukwekkend veel tijd, energie en deskundigheid in te zetten en ook wel materiële zaken (denk aan gereedschap), maar géén geld. We kwamen nog iets te weten. Nu gemeenten bezuinigen en meer zaken bij burgers leggen, zien we geen nieuwe alternatieve substantiële geldstromen opkomen. Er is meer aandacht voor de filantropische sector. Denk mondiaal aan de Bill & Melinda Gates Foundation en in Nederland aan Stichting De Verre Bergen in Rotterdam, maar de sector als geheel is heel beperkt in zijn mogelijkheden. Ook onze vermogensfondsen (VSB Fonds, Oranje Fonds, Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij, et cetera) hebben geen nieuwe goudaders aangeboord voor publieke zaken, en van het bedrijfsleven hoeven we ook niet veel te verwachten  - helemaal niet in onze achterstandswijken. Ofwel: we moeten het met de portemonnee van de (lokale) overheid doen – én onze eigen zelfwerkzaamheid. 

Hoewel het accent in genoemd experimentenprogramma op het maatschappelijk initiatief lag, was de lokale overheid nadrukkelijk aanwezig. We ontmoeten initiatiefrijke ambtenaren die bewoners probeerden te helpen en trots waren op successen van ‘hun’ bewoners. Ze hadden de neiging zichzelf heel klein te maken en hun bewoners heel groot. Ook kwamen we de lokale overheid als belangrijke actor in de studiereizen naar Hamburg en Antwerpen/Brussel tegen. Ons ‘calvinistische’ gezelschap was gefocust op ‘zuivere’ en pure’ vormen van zelforganisatie, maar ook hier bleek de lokale overheid sterk vervlochten bij vaak indrukwekkende projecten geïnitieerd door burgers – en soms was eerlijk gezegd niet helder bij wie het initiatief precies lag.

Overzien we het Nederlandse veld met al hun projecten onder titels als Right to Challenge, Buurtbudgetten, Buurtinitiatieven, Medebeheer en Zelfbeheer, dan is een betrokken ambtenaar die zich het vuur ervoor uit de sloffen loopt nooit ver weg. Het is niet wij tegen zij, het is niet de systeemwereld tegen de leefwereld, het is niet de instituties tegen de machteloze burger, het is niet de formalistische Remmer (‘ho ho’ ) tegen de bezielde Versneller, maar het is – in de meeste gevallen - een verstandig samen optrekken. De Doe-Het-Zelf-Beweging is veel meer een ambtenarenbeweging dan wordt gesuggereerd. Laten we daar eerlijk voor uitkomen. 

Radboud Engbersen