Jeugdzorg en succes voor gemeenten, kan dat?

Het kabinet heeft besloten de jeugdzorg over te hevelen naar de gemeenten. Die decentralisatie verloopt stroef en de voortgang valt tegen. Veel gemeenten geven aan nog steeds niet te weten wat er nu precies van hen wordt gevraagd of waar ze aan toe zijn.

De decentralisatie wordt door het kabinet vermarkt als dé manier om “de zorg voor jeugd herkenbaarder, dichterbij en minder bureaucratisch te kunnen organiseren”. De vraag is wat men daar nou eigenlijk mee bedoelt.

Eenduidige doelen vanuit het Rijk over wat er nu precies met de decentralisatie bereikt moet worden, ontbreken. Naast “herkenbaarder, dichterbij en minder bureaucratisch” ben ik ook het volgende in de stukken van het Rijk tegengekomen: “Doel van de stelselwijziging jeugd is: meer preventie, eerdere ondersteuning, integrale hulp en gebruikmaken van de eigen kracht van jeugdigen en hun ouders.” Een ogenschijnlijk ander doel, met een formulering die wellicht nog minder zegt dan de eerste.

Het risico dat gemeenten lopen, is dat hoe vager doelen zijn, hoe meer de ideeën en verwachtingen rondom de decentralisatie zullen verschillen. Dat maakt het bijna onmogelijk om het in de ogen van de omgeving - lees: de samenleving - goed te doen.

Een derde en vierde doelformulering geven een indicatie waarom het Rijk zo vaag blijft: “Doel. Om de grote druk op gespecialiseerde zorg terug te dringen en de verkokerde manier van werken binnen jeugdhulp aan te pakken, kiest het kabinet voor een stelselwijziging. De jeugdhulp gaat over naar gemeenten.” en “Doel van de regeling. Gemeenten krijgen de verantwoordelijkheid om integraal jeugdbeleid te voeren […]”.

Bij formuleringen 3 en 4 komt de aap uit de mouw: voor het Rijk is de decentralisatie naar de gemeenten niet zozeer een middel, maar een doel op zich.

Vanuit het Rijk bezien is het door elkaar halen van doel en middel, alsmede het verstrekken van verschillende, vage doelformuleringen te begrijpen. Het maakt niet uit wat voor eventuele organisatorische wantoestanden er straks binnen gemeenten zijn, of wat de kwaliteit van de geleverde zorg is, het Rijk kan altijd succes claimen. Het eigenlijke doel was de zaak onderbrengen bij de gemeenten en dát is gebeurd.

De vaagheid vanuit het Rijk heeft ook haar doorvertaling gevonden in de Concept-Jeugdwet. Neem artikel 2.3 lid 4 van de wet als voorbeeld: “Het college bevordert een goede samenwerking tussen het meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling, de hulpverlenende instanties en de politie.”

Wat is goede samenwerking? Wanneer is daar precies sprake van? En wat betekent dat ‘bevorderen’ dan? Zonder de intentie er een karikatuur van te maken, krijg ik hier een beeld bij van een wethouder die van het Rijk elke maand een belrondje moet doen en zeggen: “Jongens, wel goed samenwerken hoor!”

Terwijl het voor het Rijk relatief eenvoudig is om met deze decentralisatie succes te kunnen claimen, ligt dat voor gemeenten én de zorgbehoeftigen toch even anders. Wat heeft een jongere er aan dat de zorg zogenaamd herkenbaarder of dichterbij is? Is dat ook beter voor hem of haar? En waarom dan?

Dit zijn de vragen die u zich als gemeente moet stellen. Als u dergelijke vragen stelt, komt u namelijk tot de werkelijke kern: de kwaliteit van de zorg. De centrale vraag voor iedere gemeente is: wanneer zijn wij als gemeente nu precies succesvol in de uitvoering van de jeugdzorg? Welke doelen gaan wij daar mee bereiken? En ik voorspel u: dat zijn hele andere doelen dan de grote verscheidenheid aan vage formuleringen vanuit het Rijk.

Natuurlijk moet uw organisatie-inrichting straks aan de wet voldoen. Maar de wet gaat alleen over vorm en moet niet uw uitgangspunt zijn. De doelen en de behoefte vanuit de doelgroep, en de input van de stakeholders in de gemeente, die vormen uw basis. Die bepalen wat jeugdzorg voor uw gemeente en de doelgroep betekent, en wanneer ú succesvol bent in de uitvoering.

Basile Lemaire is bestuurskundige, organisatieveranderaar en auteur van het boek Ballen (m/v) op het blok: succesgericht veranderen binnen overheden