De overheid zit zichzelf in de weg
Zonder twijfel wonen in de slechte buurten die Nederland rijk is, slechte mensen. De mentaliteit is er niet een van doorpakken, aanpakken en voorwaarts mars. Liever werkt men zwart naast een uitkering, worden koelkasten op straat gekwakt en groeien kinderen op voor galg en rad. In deze wijken domineren jeugdbendes het straatbeeld, worden handhavers niet vertrouwd en hoor je nauwelijks Nederlands om je heen.
In vakjargon heet het dat deze mensen onvoldoende zelfredzaam zijn. Stress, een slechte geestelijke en lichamelijke gezondheid, verslavingen, schulden, criminaliteit, beperkte opvoedkwaliteiten komen tegelijkertijd voor in een en hetzelfde gezin. Portieken, blokken, soms hele straten worden bewoond door mensen die weinig van het leven te verwachten hebben. Hun toekomst bestaat uit, vandaag, hooguit de dag van morgen.
Slechte mensen dus, die ook nog eens zielig zijn. Ze hebben begeleiding nodig en een harde hand. Hard met een hart, vroegsignalering, zero tolerance, kansen bieden en grenzen stellen. Verleiden, aansporen en inspireren tot participatie. Herkent u deze beleidskreten?
Wat ik wil beweren in dit column, is NIET dat deze mensen zo slecht en zielig zijn, uitzonderingen daargelaten trouwens, maar de overheid. Onder overheid versta ik alle diensten, projecten, taken, interventies die worden betaald uit publieke middelen. Het gaat om welzijnswerk, jeugdzorg, de sociale dienst, de GGZ, het onderwijs, de politie, de preventieve gezondheidszorg etc. De financiering loopt langs meerdere schijven.
Er zijn minstens twintig of dertig wetten met een grondslag om iets te doen of te laten. En duizenden aanvullende regels die bepalen hoe dat doen of laten er vervolgens uit moet zien. Meerdere ministeries, de provincie en de gemeente zelf subsidiëren de uitvoering, voeren zelf uit of hebben de uitvoering op afstand gezet in een ZBO. Onderling gedoe over budgetten en verantwoordelijkheden hebben invloed op positie en status. Daarom is het ook zo uit de hand gelopen en lekt er elke dag geld weg. Hoeveel? Miljoenen. Waaraan? Aan regie, overleg, afstemming en coördinatie en onderling gesteggel.
Feitelijk zit de overheid zichzelf op eenzelfde manier in alle wijken in Nederland in de weg. Alleen leidt dat in rijkere en betere buurten tot minder uitval. Er wonen in die buurten minder rotte appels en minder kwetsbare mensen. Het disfunctioneren van de overheid springt niet in het oog. Maar in die wijken is het weglekeffect net zo groot.
De missie is ontschotten, mandaten laag in de organisatie, vertrouwen op en in de frontlijn, samenwerken, meer macht voor burgers, maar ai ai ai, wat is dat moeilijk, wat zit de overheid zichzelf in de weg. Het is bijna beschamend. Nederland is zo’n rijk land. Wat te denken van het (gedachte)experiment om die 2 ton die nu aan een gezin verspijkerd wordt te halveren en rechtstreeks in de portemonnee van het probleemgezin zelf te storten?
Zonder gekheid, de intelligente, compacte, slanke, slagvaardige, menselijke overheid wil maar niet ontspruiten. De beste pogingen hiertoe zien we in de Krachtwijken. Het succes van de wijkaanpak is niet dat slechte bewoners zijn getransformeerd in goede bewoners. Nee, de overheid is daar veel beter geworden. De kracht van de wijkaanpak is een andere manier van werken: van buiten naar binnen, integraal. Niet op papier, maar echt. Dat kost energie, omdat oude gewoonten en tradities elke vorm van vanzelfsprekendheid ontberen. Weerstanden moeten worden overwonnen en niet zelden moet dat wat vanzelfsprekend is worden bevochten.
De wijkaanpak is vooral een andere manier van werken, uit nood geboren. Het was op een aantal plekken zo erg geworden dat niemand zijn ogen daar meer voor kon sluiten, al was het maar om electorale redenen. Nederland staat daardoor wel op winst. We weten dat met inzet van minder publieke middelen betere resultaten kunnen worden geboekt. Aan deze gebiedsgerichte aanpak moet daarom ruim baan worden gegeven.
Welk succes van de wijkaanpak bedoel je? Ik ken er wel een waar met meer inzet van publieke middelen goede dingen bereikt worden, maar met minder middelen lukt het daar ook maar mondjesmaat. Want - zoals uit het rapport van de commissie Deetman bleek - ook in de wijkaanpak zijn professionals helemaal niet zo goed in staat om zichzelf opnieuw uit te vinden. En ook het SCP-rapport over de wijkaanpak laat weinig successen zien.
Er is best een wijkaanpak te verzinnen die veel minder kost en meer bereikt voor de groepen waar je op een geweldige manier een lans voor breekt. Maar dat zit hem niet alleen in frontlijners, juist op het hoofdkwartier (de ministeries, de corporaties, het stadhuis) moet er nog heel veel veranderen.
Ik zie dat jij dat ook wilt. Maar daarvoor moeten we niet teveel verwachten van een beetje geëxperimenteer in wijken, dat is helaas vaker een alibi om aan de grote systemen niets te veranderen.
Er is echt veel zinnigs te doen in wijken. Maar de grote vragen van armoede en overbodigheid los je er niet op.