Curatele dreigt door landelijke verdeling budget bijstand

Enschede, Groningen, Heerlen en Leeuwarden zijn grote gemeenten die uit eigen zak hun tekort op de uitvoering van de Wet werk en bijstand (Wwb) moeten bijpassen. Ze dreigen, net als middelgrote gemeenten als Veenendaal, onder curatele van het rijk te worden geplaatst. Door scherper toezicht en een strengere verantwoordingsplicht wil de rijksoverheid nagaan of de tekorten van deze gemeenten op hun bijstandsuitgaven aangevuld moeten worden, naar het voorbeeld van het financieel toezicht op gemeenten op grond van artikel 12 van de Financiële Verhoudingswet. Staatssecretaris van Sociale Zaken Ahmed Aboutaleb (PvdA) maakte begin deze week bekend dat het compenseren van de tekorten betaald moet worden uit het totale budget dat alle gemeenten krijgen voor de uitvoering van de gewone bijstandsuitkering uit de Wet werk en bijstand.

De Heerlense wethouder van Sociale Zaken Peter van Zutphen (SP) kan leven met onder curatele stelling. 'Wij hebben er geen problemen mee als men bij ons in de keuken komt kijken, want wij zijn ervan overtuigd dat wij het goed doen. Als het toezicht niet leidt tot een verschrikkelijke bureaucratie of onuitvoerbare regels zoals met de Europese subsidies het geval is, hebben wij er ook geen bezwaar tegen.' Heerlen betaalt jaarlijks 4,3 miljoen euro zelf voor de uitvoering van haar bijstandsbeleid. Per huishouden kost dat honderd euro per jaar, zo becijfert Van Zutphen. Tegelijkertijd heeft Heerlen een score gehaald van 15 procent uitstroom van bijstandsgerechtigden uit de bijstand. In 2006 en 2007 zijn zevenhonderd bijstandsgerechtigden uit de bijstand gegaan en is het aantal bijstandsgerechtigden gedaald van 4500 naar 3750. 'Wij hebben een heel succesvol beleid, maar moeten desondanks vier miljoen euro per jaar bijpassen.'

Verdeelmodel

Dat Heerlen het bijstandsbeleid deels zelf moet financieren heeft te maken met het verdeelmodel dat is afgesproken bij de introductie van de Wet werk en bijstand. Dit verdeelmodel regelt de verdeling van het totale budget voor reguliere bijstand over alle gemeenten aan de hand van aantal rekenkundige criteria. De afgelopen maanden is het verdeelmodel geëvalueerd. Twee onderzoeksbureaus, SEO Economisch Onderzoek en Andersson Elffers Felix (AEF), concluderen dat er geen nieuw verdeelmodel nodig is, maar dat gemeenten behoefte hebben aan 'stabiliteit en plausibiliteit'. Het kabinet is het met die stelling eens.

Aanpassingen zijn wel nodig omdat gemeenten die in hun ogen bijstandsgerechtigden aan het werk krijgen toch financieel worden gestraft door het systeem van het verdeelmodel. De onderzoeksbureaus hebben vastgesteld dat het verdeelmodel een positieve noch negatieve prikkel veroorzaakt om meer bijstandsgerechtigden aan het werk te krijgen. Toch is de Wet werk en bijstand succesvol omdat bestuurders met de decentralisatie van de oude bijstandswet zelf verantwoordelijk zijn geworden voor de uitvoering. AEF en SEO vinden dat het ministerie sneller en duidelijker inzicht moet geven in de uitkomsten van het verdeelmodel.

De introductie van een artikel12-procedure (onder curatele stelling) kan volgens de beide bureaus door de verscherpte toetsing van de gemeentelijke inspanningen duidelijk maken of een financieel tekort een gevolg van de gemeentelijke prestaties is of van verdeelfouten in het model. De staatssecretaris wil dat de komende maanden onderzoeken. Volgens wethouder Van Zutphen helpt het al wanneer niet meer automatisch het aantal sociale huurwoningen als factor wordt meegeteld. 'Daardoor hebben sommige gemeenten een miljoen euro extra gekregen. Stom geluk noem ik dat.'

Budget

De Heerlense wethouder Van Zutphen is het oneens met Aboutaleb die het totale budget voor de bijstandsuitkeringen niet wil verruimen. Als Aboutaleb zijn zin krijgt, moeten alle gemeenten inleveren en dat gaat ten koste van de zogenoemde nadeelgemeenten. Een andere optie is het geld weghalen bij de 'voordeelgemeenten'. Van Zutphen: 'Amsterdam en Alkmaar bijvoorbeeld hebben nu veel over zonder dat ze daarmee beloond zijn voor goed gedrag. Hoe kan Amsterdam een goede administratie van bijstandsgerechtigden hebben als de bevolkingsadministratie niet op orde is?' Amsterdam, waar Aboutaleb tot een jaar geleden wethouder Sociale Zaken was, heeft in de periode 2004-2006 200 miljoen euro overgehouden op de uitvoering van de Wet werk en bijstand.

Kan niet

De Raad voor Financiële Verhoudingen (Rfv) is het eens met de nadeelgemeenten. Het kan niet zo zijn dat gemeenten met de best presterende sociale diensten tot de nadeelgemeenten behoren, aldus de Raad. De Raad is huiverig voor een artikel-12-achtige onder curatele stelling. 'Deze aanpassing zal niet direct bijdragen aan meer vertrouwen in de uitkomsten van het verdeelmodel.'

De Rfv is voor meer maatwerk en stelt dat de compensatie in het kader van onder curatele stelling niet via het gemeentefonds mag lopen. De eis dat compensatie pas wordt verstrekt als het tekort groter is dan 10 procent van de totale bijstandsuitgaven is te zwaar, aldus de Raad. Het adviesorgaan vindt dat het verdeelmodel rekening moet houden met onvermijdbare bijstandsuitgaven voor de harde kern van bijstandstrekkers. Staatssecretaris Aboutaleb wijst dat af. 'Het legt de focus op de verkeerde zaak: wat mensen niet kunnen en hoeveel mensen in de bijstand moeten blijven, in plaats van wat mensen wel kunnen', aldus de staatssecretaris.

Gezamenlijk actie richting Tweede Kamer

De grote 'nadeelgemeenten' Enschede, Leeuwarden en Heerlen gebruiken de komende dagen om gezamenlijk actie te ondernemen voor een betere verdeling van het landelijk budget voor bijstandsuitkeringen. Het huidige verdeelmodel zorgt er voor dat de nadeelgemeenten zelf opdraaien voor een belangrijk deel van de kosten, ondanks hun inspanningen om veel bijstandsgerechtigden aan het werk te krijgen. 'Wij willen een gezamenlijke brief maken namens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten', aldus de Heerlense wethouder Van Zutphen. De Tweede Kamer debatteert op 27 februari over de aanpassingen van het verdeelmodel en over het onder curatele stellen van nadeelgemeenten.