Crisis raakt grenssteden het hardst

Eindhoven, Helmond en Venlo dreigen de grootste klappen te krijgen van de recessie, zo blijkt uit de ‘conjunctuurgevoeligheidsindex’ van de deze week gepresenteerde Atlas voor gemeenten 2009. Ook de rest van de top-10 wordt ingenomen door Brabantse en Limburgse steden. Daarna volgen gemeenten in de regio Amsterdam, zoals Haarlemmermeer, Velsen, Zaanstad en Amsterdam zelf.

De Atlas-onderzoekers gaan ervan uit dat door de recessie de meeste banen verdwijnen in de financiële dienstverlening, de bouw, de maakindustrie en de transportsector. In steden in regio’s met een divers aanbod aan werk - zoals Almere - of in steden die afhankelijk zijn van (semi-)publieke sectoren - zoals Den Haag, Leiden en Groningen - neemt de werkloosheid naar verwachting minder toe.

Inpikken

De crisis wordt volgens de onderzoekers ‘gedempt’ door een paar factoren. Steden met veel hoogopgeleiden (menselijk kapitaal) slaan zich doorgaans beter door een crisis heen. Het enige, reële gevaar is dat deze hoogopgeleiden de baantjes inpikken die eigenlijk ‘bestemd zijn’ voor laagopgeleiden. In populaire woonsteden als Amsterdam, Utrecht, Groningen, Nijmegen en Maastricht accepteren veel hoogopgeleiden in normale tijden al banen die onder hun niveau liggen. Dit om maar in de aantrekkelijke steden te kunnen blijven wonen.

Een andere dempende factor is de aanwezigheid van veel overheid, zorg en onderwijs. De vraag naar onderwijs en zorg heeft meestal niet te lijden onder een recessie. Omdat die sectoren het minst conjunctuurgevoelig zijn, is in die sectoraal eenzijdige steden juist geen grote toename van de werkloosheid te verwachten. De verwachting is dat vooral steden die afhankelijk zijn van conjunctuurgevoelige sectoren én een relatief laag opgeleide bevolking hebben, de meeste werkloosheidsproblemen krijgen.

Bijstand

Tot overmaat van ramp worden veel van die steden die naar verwachting het zwaarst worden getroffen, ook financieel benadeeld door de verdeelsystematiek van de Wet werk en bijstand. In het verdeelmodel is de beschikbaarheid van werk - de vraagkant van de arbeidsmarkt - niet goed verdisconteerd. Daardoor is het voorspelde bijstandsniveau in gemeenten met weinig kansen op de arbeidsmarkt, vooral de gemeenten in de grensregio’s, te laag.

Dat voorspelde bijstandsniveau is de grondslag waarop het budget voor bijstandsuitkeringen wordt bepaald. Een stad als Enschede kampt volgens de Atlas- onderzoekers als gevolg daarvan bijvoorbeeld ten onrechte met grote financiële tekorten. ‘Het verdeelmodel is niet gevoelig genoeg voor de economische schokken die bij een recessie worden gevoeld.’

Het resultaat is dat de gemeenten waar de kansen op de arbeidsmarkt als gevolg van de crisis het meest zullen afnemen, op drie manieren in de problemen komen: meer inwoners van die gemeenten worden werkloos, de gemeenten hebben - vanwege de imperfectie van het verdeelmodel - te weinig geld om de gevolgen van de crisis te lijf te gaan én de leefbaarheidsproblemen nemen toe.

Kansen in crisistijd

• Als er voor gemeenten al kansen zijn om iets aan de economische crisis te doen, liggen die vooral aan de aanbodkant van de arbeidsmarkt: het vergroten van het niveau van de beroepsbevolking en het wegwerken van de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt. Het vergroten van het niveau van kennis en vaardigheden vraagt om training en onderwijs.

   

• Met investeringen in onderwijs wordt niet alleen de kans op werk vergroot, maar ook de voorraad menselijk kapitaal, wat gunstig is voor de economische vooruitzichten. Het verkleinen van die mismatch kan verder door maatregelen te nemen die de mobiliteit van mensen vergroten, zoals het verbeteren van de vervoersmogelijkheden en het verlagen van de prijs van vervoer.

   

• De kans dat een inwoner van een bepaalde stad werkloos is of raakt, ligt echter vaak buiten de invloedssfeer van lokale beleidsmakers. ‘Er past bescheidenheid over de maakbaarheid van de lokale economie’, waarschuwen de Atlas-onderzoekers Gerard Marlet en Clemens van Woerkom. ‘Juist het regionale karakter van de arbeidsmarkt zorgt ervoor dat de speelruimte klein is.’