Creatieve destructie en de Paarse Krokodil

Ik las laatst een interview met scheidend directeur van de Nationale Rekenkamer, Saskia Stuiveling (70) die hetzelfde heeft ervaren (maar niet met zichzelf hoor, ze wil nog best een tijdje door als het kon!) Nee, ze had het over beleidsdenken en organisatiestructuur van de natie-staat. Het zit niet in de genen van de politiek om zich te bekreunen over uitvoering van beleid. Kijk bijvoorbeeld naar die arme staatssecretaris Van Rijn en de PGB-ellende. Of naar de decentralisaties van de zorg en het getob met betalings- en verantwoordingstermijnen.
 

De overheid heeft de neiging bij uitvoeringsvraagstukken gevestigde belangen op te zoeken, en díe moeten maar ‘veranderen’. Maar die belangen vinden innovaties een bedreiging - het zijn net mensen - of verzinnen nieuwe wijn in hun oude zakken: verandering moet, opdat er niets verandert. Stuiveling geeft hiervan een voorbeeld uit haar eigen praktijk bij de RSV-enquete (1984). De gevestigde scheepsbouw bleek giga gepamperd te zijn door de overheid. Een nieuweling deed het al die tijd zonder overheidsgepamper veel beter, maar was een outsider.  En juist de insiders werden door de overheid overeind gehouden. Niks creatieve destructie van het gevestigde, maar juist omgekeerd: de innovatieve outsider werd kaltgestellt, aldus Stuiveling.
 

Wel, ik kan er over mee praten als het gaat om gevestigde belangen in de (jeugd)hulp. Maar je moet niet zomaar oude schoenen weggooien voordat je enigszins nieuwe hebt. Elk kind is er één. De ‘wet’ van Schumpeter is dus voor gemeenten die écht willen transformeren een dilemma. Stuiveling merkt fijntjes op dat een groot nieuw ding (internet) van onderopkwam. De gevestigde natie-staat-grenzen worden ondermijnd door deze onderopontwikkeling. De klassieke gestapelde structuur van gemeente-provincie-Rijk-EU-VN hoeft voor haar niet ten onder te gaan aan ‘creatieve destructie’, maar moet wel openstaan voor ‘vanonderop’ want anders dreigt vanzelf destructie. In Nederland hebben we daar zelfs een wet voor verzonnen: de Participatiewet. Gemeenten zijn ook hard bezig op congressen, VNG-jaarvergaderingen en pilots (vreselijk woord). Maar dat blijft ‘vanbovenaf’ gedacht. Elk incident van onderop schreeuwt om ‘maatregelen’ van Pavlov-bovenaf. En zo onstaat vanzelf een Paarse Krokodil, zowel voor de gevestigden als de innovatieven. Daar moeten we doorheen breken. Anders wordt het over vijf jaar een Jeugdhulp-enquete. En Saskia Stuiveling is dan echt met pensioen. Misschien wil ze zich t.z.t. verhuren als zzp'er??

Mechtild Rietveld
Meer columns van Mechtild Rietveld leest u hier.