Tekort op jeugdzorg door woonplaatsbeginsel

Gemeenten met grote jeugdzorginstellingen op hun grondgebied zien de tekorten op het jeugdzorgbudget fors oplopen. Zo vreest Ede volgend jaar 1,5 tot 2 miljoen euro te moeten toeleggen op het budget. Grootste reden is het woonplaatsbeginsel waarbij Ede financieel verantwoordelijk is voor kinderen uit onder meer Amsterdam en Rotterdam.

Voogdij
Het budget waarmee gemeenten de zorg voor de jeugd moeten regelen, daalt ook volgend jaar weer. Dat is bekend en daar hebben gemeenten al vaak tegen geprotesteerd. Maar voor een klein aantal gemeenten is er nóg een probleem als het om het budget voor jeugdzorg gaat. Dat zijn de gemeenten die een grote jeugdzorginstelling op hun grondgebied hebben waar jongeren die in de problemen zitten opgevangen worden. Zolang die jongeren een ondertoezichtstelling (ots) hebben, is er financieel gezien voor de gemeente niet veel aan de hand. De kosten van het verblijf worden verhaald op de gemeente waar de jongere vandaan komt. Maar als de rechter bepaalt dat er een voogdijmaatregel opgelegd wordt en dat de instelling de voogdij krijgt, komt de rekening bij de gemeente waar de instelling staat. En dat, weet wethouder Leon Meijer van Ede (ChristenUnie), gebeurt de laatste tijd steeds vaker.

Vaker maatregelen
‘De behandeling van jongeren kost zo’n 1,5 tot 2 ton per jaar’, legt Meijer uit. ‘Dus als er tien kinderen bij komen, praat je over 1,5 tot 2 miljoen per jaar. Het probleem voor ons is dat we zien dat rechters steeds vaker zo’n voogdijmaatregel nemen.’ Voor 2016 zat Ede financieel gezien nog goed. Mede omdat het met de andere gemeenten uit de Regio Foodvalley de rekeningen verevend, had de gemeente een overschot op het jeugdbudget van rond de 8 ton. ‘Maar Barneveld, waar ook een grote instelling staat, had in 2016 al een tekort van rond de 2 miljoen’, weet Meijer.

Nog een consequentie
Het budget voor 2017 wordt gebaseerd op de cijfers uit 2015. Het duurt dus twee jaar voor een groeiend aantal jongeren op de balans terug te vinden is. Voor 2017 gaat het budget ook in Ede omlaag en vreest Meijer een flink tekort. ‘Het is natuurlijk heel moeilijk in te schatten hoe groot dat tekort wordt, omdat we niet weten hoe vaak de rechter een voogdijmaatregel oplegt. Dat maakt het ingewikkeld om er in de begroting rekening mee te houden. Maar wat we heel duidelijk zien is dat zo’n maatregel vaker opgelegd wordt dan eerst.’ En dat heeft nóg een consequentie, aldus Meijer. ‘Met de financiële band, verdwijnt ook de sociale band met de oude gemeente. En dat merk je als een kind uit een instelling ontslagen wordt na een aantal jaren. Dan is hij in de oude gemeente nergens meer bekend.’

Innovatie tegenhouden
De problemen met het woonplaatsbeginsel houden innovatieve behandelmethoden tegen. Zo is één van de grote instellingen in Ede bezig een alternatief voor een gesloten plaatsing te ontwikkelen. De jongere gaat niet achter slot en grendel maar wordt intensief begeleid. Dat kost veel geld. Meijer: 'Het wrange is, dat dit eigenlijk precies is wat we willen. Maar we durven dit niet in te kopen, omdat we bang zijn dat het een aanzuigende werking heeft. Als het goed werkt, zullen nog meer jongeren uit de grote steden deze kant opkomen en krijgen wij de rekening gepresenteerd.’

Compensatie
Voor een oplossing kijkt Meijer in eerste instantie naar de VNG. Het zou hem lief zijn als een deel van het macrobudget achter de hand gehouden wordt om deze oneerlijkheid te compenseren. Maar of dat lukt, is maar de vraag. ‘Er zijn maar een stuk of 5 à 6 gemeenten die hier last van hebben, dan is het moeilijk om een punt te maken.’ Op begrip hoeft hij niet altijd te rekenen. Een collega-wethouder uit het westen vertelde hem doodleuk: ‘Daar hebben we in onze gemeente geen last van’. Meer structureel zou het opgelost kunnen worden door middel van een wetswijziging waarbij het woonplaatsbeginsel aangepast wordt. Daarover is de Foodvalley met het ministerie van VWS in gesprek.

'Je belt maar'
Gemeenten kunnen het ook onderling oplossen natuurlijk. Want er is altijd een gemeente die wél budget krijgt voor een jongere die in een instelling woont. Een wethouder uit Zoetermeer was zo gul om meteen aan te bieden te betalen als er een jongere vanuit zijn gemeente in de instelling in Ede ging wonen. ‘Bel maar’, zei hij tegen Meijer. Er bleek echter geen jongere uit Zoetermeer in Ede te wonen. Ede pakt sinds november wel de telefoon om gemeenten te bellen waar jongeren vandaan komen. Concreet heeft dat nog niets opgeleverd. ‘We hebben heel veel uit te leggen’, aldus Meijer.