Bijles voor leraren zwakke scholen

Ruime huizen uit het begin van de twintigste eeuw, een goed winkelaanbod en trendy restaurants: het oostelijk deel van de Amsterdamse Watergraafsmeer is een populaire buurt onder hoogopgeleide tweeverdieners met kinderen. Geen slechte plek voor een basisschool. Toch staan bij de Frankendaelschool de bakfietsouders niet in de rij.

 

Geen wonder, de school tobt al meer dan tien jaar met slechte onderwijsresultaten. In 2000 zat Frankendael om die reden al in het Onderwijskansenplan van de gemeente en sinds 2004 staat de school onder intensief toezicht van de onderwijsinspectie. In 2007 was er lichte vooruitgang geboekt en haalde de inspectie de school van de openbare lijst met zeer zwakke scholen.

 

Maar intensief toezicht bleef nodig. Wie de school op de website van inspectie opzoekt, krijgt nog steeds een rood vlakje met een minnetje erin te zien, met daarnaast de mededeling dat het onderwijs op de Frankendaelschool belangrijke tekortkomingen vertoont.

 

Ruud Sahertian is sinds augustus vorig jaar directeur van Frankendael. Hij trof een eilandenrijk aan, waar leerkrachten hun eigen gang gingen. Een gevolg van het gebrek aan sturing. ‘Er zijn hier de afgelopen tien jaar een stuk of acht directeuren aan het werk geweest die allemaal hun eigen aanpak hadden. Er zat dus helemaal geen lijn in het onderwijskundig beleid. Dan trekken leerkrachten zich terug in hun eigen klaslokaal.’

 

Nog slechter

 

De situatie op Frankendael is niet uitzonderlijk. Op 1 januari 2009 stonden 43 Amsterdamse basisscholen te boek als zwak of zeer zwak. Een op de vijf Amsterdamse basisscholen voldoet dus niet aan de basale kwaliteitseisen. Daarmee doet Amsterdam het nog slechter dan de andere drie grote steden.

 

Landelijk is één op de tien basisscholen (zeer) zwak en in G4 geldt dat voor één op de zeven scholen. Twintig procent van de Amsterdamse leerlingen heeft aan het eind van de basisschool een leerachterstand opgelopen van meer dan anderhalf jaar. Deze kinderen hebben wel de capaciteiten om een vmbo-diploma te halen, maar hebben extra zorg nodig en belanden in het leerweg ondersteunend onderwijs (LWOO) . Landelijk krijgt tien procent van de leerlingen in groep 8 een LWOO-advies.

 

De (zeer) zwakke scholen zijn goed verspreid over de Amsterdamse schoolbesturen. Het zijn ook zeker niet alleen zwarte scholen in de achterstandswijken. De Amsterdamse Vogelaarwijken hebben verhoudingsgewijs zelfs iets minder zwakke scholen. De zwakke prestaties zijn dus een stadsbreed probleem dat onderwijswethouder Lodewijk Asscher tot één van zijn belangrijkste prioriteiten heeft gemaakt. Formeel is er voor gemeenten geen rol weggelegd bij het verbeteren van de onderwijskwaliteit, maar daar heeft Asscher geen boodschap aan. De gemeente moet in zijn ogen elke kans aangrijpen om jongeren ‘de goede kant op te sturen’.

 

De traditionele bemoei-je-er-niet-mee-houding van schoolbesturen probeert hij te doorbreken met een onconventioneel programma dat tot achter de voordeur van de basisschool reikt. Asscher geeft niet alleen geld zoals in het verleden, maar ook hulp in natura.

 

De gemeente Amsterdam heeft drie onderwijsexperts ingehuurd, alle drie voormalig onderwijsinspecteurs. Zij helpen zwakke scholen bij het opstellen en uitvoeren van een tweejarig verbeterplan. De gemeente betaalt de inzet van de experts, wat neerkomt op een subsidie van ongeveer 50.000 euro per school. De experts zijn afgelopen najaar aan de slag gegaan en hebben inmiddels 46 scholen doorgelicht, waaronder de Frankendaelschool.

 

Blij met expertise

 

Ruud Sahertian is blij met de expertise die hem zomaar in de schoot is geworpen. Toen de inspectie Frankendael twee jaar geleden van de lijst met zeer zwakke scholen haalde, ontstond er volgens hem te snel een hoerastemming. ‘De school heeft toen de fout gemaakt om van alles aan te pakken en half af te maken. Ik zag dat we daardoor weer aan het afglijden waren.’

 

Samen met de interne begeleider van de school en twee van de ex-inspecteurs heeft hij afgelopen najaar alle klassen bezocht, op zoek naar de oorzaken van de zwakke prestaties. ‘Aan de hand van een door de experts ontwikkelde kijkwijzer hebben we de ontwikkelpunten in kaart gebracht.’ Over de inhoud van het verbeterplan dat na de zomer van start gaat, wil Sahertian niet al te veel kwijt. ‘In het onderwijs draait het om de kwaliteit van de leerkracht. Waar het bij ons op neer komt, is dat de kwaliteitsverschillen in het team nogal groot zijn.’

 

De leerkrachten hebben inmiddels allemaal een assessment gedaan. Aan de hand daarvan maken zij een persoonlijk ontwikkelplan dat past bij de verbeterpunten van de school. De experts controleren de komende twee jaar regelmatig of er voldoende vorderingen worden gemaakt. Sahertian kan de hulp van deze critical friends goed gebruiken. ‘Ik heb het best moeilijk’, bekent hij. ‘Er is natuurlijk weerstand in het team. Er zijn leerkrachten die zeggen: ik doe het nu al twintig jaar zo. Waarom moet het ineens anders?’

 

Gedrag leraar

 

De drie experts werken in Amsterdam met de aanpak die ze ontwikkeld hebben voor een schoolbestuur in het Friese Opsterland. Amsterdam is de eerste gemeente die hun hulp inroept, maar inmiddels hebben ook andere gemeenten belangstelling getoond voor hun aanpak. ‘Daarin staat de kwaliteit van de lessen centraal. Het draait om het gedrag van de leerkracht’, legt expert Aly Dullemond uit.

 

Het gaat niet om een onderwijsvernieuwing of de introductie van een nieuwe onderwijsideologie, benadrukt ze. ‘Wat we aandragen is al bekend in het onderwijs, het gaat om de consequente uitvoering’, vult collega Ko Groen aan. ‘Het doel is het verbeteren van het primaire proces, daar richten we onze inspanning op’, zegt Hans van Dael. ‘Daarvoor moet er op alle niveaus, van leerkracht tot schoolbestuur, opbrengstgericht gewerkt worden. Het gaat om een integrale aanpak waarin iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt.’

 

En dat is wat er mis is bij de veel zwakke scholen. Er zit geen samenhang in het didactisch handelen van de leerkrachten, er zijn geen afspraken of afspraken worden niet nageleefd, vorderingen van leerlingen worden niet goed bijgehouden, zorgplannen niet consequent uitgevoerd, sommen de experts op. Daardoor raken kinderen achterop.

 

‘Leerlingen die niet met de klas mee kunnen komen, werken in eigen tempo de leerstof door. In groep 8 zijn er nog maar een paar leerlingen die op het niveau van groep 8 rekenen. De rest zit nog in boekjes van groep 6 of 7 te werken’, geeft Van Dael als voorbeeld. ‘Daardoor ontstaat een onbeheersbare situatie’, legt Groen uit. ‘De leerkracht kan natuurlijk nooit al die kinderen instructie op hun eigen niveau geven.’

 

‘Leerlingen volgen in zo’n klas dus eigenlijk een schriftelijke cursus rekenen’, vult Van Dael weer aan. ‘Zo halen ze hun achterstand nooit meer in. Daardoor zie je in Amsterdam dat grote groepen kinderen op 10- of 11-jarige leeftijd hun onderwijscarrière beëindigen. Die zijn feitelijk opgegeven.’ Waarom gebeurt dat in Amsterdam zoveel vaker dan in de rest van het land? ‘In Amsterdam denkt men dat de leerlingpopulatie nu eenmaal zo moeilijk is’, verzucht Van Dael. ‘Leerlingen mogen afhaken. De verwachtingen zijn erg laag.’

 

Maar niet alleen leerlingen worden onderschat, ook de talenten van leerkrachten worden niet altijd benut. Groen: ‘Veel basisscholen zijn al jarenlang zwak. Ze hebben al veel verbeterplannen doorlopen en dat heeft allemaal niet geholpen. Daardoor zijn leerkrachten handelingsverlegen geworden. Ze weten gewoon niet meer wat ze moeten doen. Denken ook dat het niet uitmaakt wat ze doen. Wij laten ze zien dat het er wel toe doet.’

 

Zeventig scholen

 

Schoolbesturen hoeven niet mee te doen aan de kwaliteitsaanpak, maar inmiddels hebben 13 van de 39 schoolbesturen hun handtekening gezet. Samen besturen zij tachtig procent van de scholen in Amsterdam. Ook scholen die niet zwak zijn maar wel denken dat er meer uit hun leerlingen te halen is, kunnen meedoen. Er is één bestuur dat alle scholen heeft aangemeld. De gemeente Amsterdam rekent erop dat er in totaal zo’n zeventig scholen zullen meedoen. De totale kosten bedragen 21 miljoen euro.

 

De gemeente steekt gemiddeld 200.000 euro in een verbetertraject, waaraan ook de scholen zelf bijdragen. Om te zorgen dat het om een duurzame kwaliteitsverbetering gaat investeert de gemeente ook in de professionalisering van leerkrachten, directeuren en schoolbesturen. Maar de outplacement van leerkrachten die de gewenste kwaliteitsslag niet maken, wordt niet door de gemeente betaald.

 

Niet alle besturen laten zich verleiden door de financiële worst. Paul van Putten is algemeen directeur van de Stichting KBA Nieuw-West en heeft acht bijzondere scholen onder zijn hoede. Zijn stichting is wel bezig met kwaliteitsverbeteringen, maar niet onder regie van de gemeente. ‘Het is goed dat het gemeentebestuur verantwoordelijkheid neemt voor de kwaliteit van het basisonderwijs, maar dan moeten alle scholen van de investeringen kunnen profiteren en niet alleen de zwakke.’

 

Alle andere grote schoolbesturen hebben wel toegehapt. ‘Je zou gek zijn als je niet meedeed’, vindt Dennis Bode, algemeen directeur van de Stichting Westelijke Tuinsteden, met vijftien openbare scholen in Osdorp, Slotervaart en Geuzeveld. De stichting telt drie zwakke scholen, waarvan er één al twintig jaar met kwaliteitsproblemen kampt.

 

Bode: ‘De experts geven leerkrachten de instrumenten in handen om hun eigen gedrag in de klas te veranderen. En daar draait het in het onderwijs om: de kwaliteit van het handelen van de leerkracht. Dat heeft Lodewijk Asscher goed gezien. Die man is echt visionair. We moeten als schoolbesturen een keer voorbij die navelstaarderij over zelfstandigheid. In Amsterdam zijn de politiek en de schoolbesturen te veel in een competentiestrijd verwikkeld. Daar moeten we zien uit te komen.’

 

Oppepper

 

De Frankendaelschool profiteert al van Asschers bemoeizucht. ‘We hebben dit jaar een nieuwe taalmethode ingevoerd, op de systematische manier die de experts ons hebben laten zien. Het effect daarvan zie ik al in de klas’, zegt directeur Sahertian. Het zelfvertrouwen dat daardoor is opgebouwd, zorgt al voor meer aantrekkingskracht op ouders.

 

‘Dit jaar zijn we een extra kleutergroep begonnen. We zijn weer een groeischool’, straalt de directeur. ‘Vlak voor dit gesprek kwam er een hoogopgeleid stel hun tweeling van 2,5 alvast inschrijven. Ze wilden ons graag steunen in onze missie om van deze school een goede, gemengde buurtschool te maken. Zoiets geeft ons natuurlijk een enorme oppepper.’

 

‘Gedoe over geld’

 

De schoolbesturen en de gemeente Amsterdam sloten in april 2008 een akkoord over de gezamenlijke aanpak van zwakke scholen. De gemeente beloofde de uitvoering van de verbeterplannen ‘door middel van cofinanciering’ te ondersteunen.

 

De uitvoering van het verbeterplan kost gemiddeld 400.000 euro per school. Aan die uitvoeringskosten betaalt het schoolbestuur naar draagkracht mee. Scholen met een stevige vermogenspositie betalen tachtig procent zelf, scholen met weinige reserves betalen twintig procent. Scholen die daar tussenin zitten, betalen de helft.

 

De vermogenstoets is een aantal schoolbestuurders flink in het verkeerde keelgat geschoten. Ze hebben het idee dat onderwijswethouder Asscher hun reserves afroomt. Zuinige schoolbesturen worden zo gestraft. Bovendien verandert de wethouder de regels tijdens het spel, want bij het ondertekenen van het akkoord was er nog helemaal geen sprake van een draagkrachtmeting of vermogenstoets.

 

‘Oliedom’, vindt directeur Dennis Bode van Stiching Westelijke Tuinsteden, de stichting met vijftien openbare scholen in Osdorp, Slotervaart en Geuzeveld. ‘Daarmee ondergraaf je natuurlijk de prille samenwerking. Door dat gedoe over geld ontstaat er weer ruis op de kabel.’