Bied de jeugd perspectief

Met alleen handhaven kom je er niet

De nieuwjaarsnacht wordt een chaos als gemeenten niet heel snel in actie komen en passende activiteiten voor jongeren organiseren, zeiden veiligheidsexperts en politievakbond ACP begin deze maand. Zij zagen nog veel te weinig initiatieven in die richting en achtten het ‘waarschijnlijk al te laat’ om dat nog recht te trekken. Een onrustige periode tot de jaarwisseling en een grimmige nieuwjaarsnacht zouden in het verschiet liggen. Eind november liep het al uit de hand in Arnhem en Roosendaal en daarna ook meermaals op Urk.

‘We verkeren in onzekere tijden’, verzucht Hubert Bruls, burgemeester van Nijmegen en voorzitter van het Veiligheidsberaad. Hij kaartte het thema in november aan en kreeg bijval uit de hoek van Justitie en Veiligheid. De periode tot en met de jaarwisseling zonder vertier zou een ‘forse uitdaging’ worden. ‘Alleen maar thuis zitten en niks kunnen doen, is moeilijk voor de jeugd. Hoogstens kunnen ze naar school. En boven de 18 jaar is sporten lastig. Daarbij zijn de coronacijfers niet hoopgevend.’

Bruls had gehoopt op versoepeling van de coronamaatregelen in de kerstvakantie, maar focust nu op wat coronaproof wel mogelijk is voor jongeren. In het Veiligheidsberaad bracht hij het initiatief Jeugd aan Zet in Crisistijd (JAZ) bij andere burgemeesters onder de aandacht, een idee om jongeren een positieve bijdrage te laten leveren tijdens de coronatijd. Burgemeesters hebben immers te maken met toenemende overlast van jongeren in de openbare ruimte, terwijl jongeren zelf psychisch en fysiek lijden onder de coronamaatregelen. Elke gemeente kan hiervoor 10.000 euro ontvangen, uit een pot van 3,5 miljoen euro voor het organiseren van activiteiten voor jongeren van 12 tot 25 jaar.

Die financiële ondersteuning komt van maatschappelijke diensttijd (MDT), het rijksbrede programma voor jongeren waarin iets doen voor een ander, talentenontwikkeling en ontmoeting centraal staan. ‘Deelnemende jongeren worden geactiveerd om iets te doen voor een ander in coronatijd, uiteraard binnen RIVM-richtlijnen. Een kans voor hen om invulling te geven aan maatschappelijke participatie’, schrijft Bruls. ‘Jeugd Aan Zet komt tegemoet aan de behoefte vanuit MDT om meer in verbinding te staan met gemeenten, zodat MDT kan doorgroeien naar een landelijk dekkend netwerk.’

Gefrustreerd
Het idee voor JAZ kwam na een paar weken in de eerste lockdown op, vertelt Anky Griekspoor, voorzitter van het Landelijk Netwerk Bevolkingszorg en gemeentesecretaris van Kampen. ‘Er waren twee aanleidingen. Mijn 16-jarige dochter vroeg mij gefrustreerd: wat organiseren jullie voor ons? Wat mogen we wel? Tegelijk vertelde de politie ons dat jongeren zich niet aan de coronarestricties hielden en dit niet alleen usual suspects waren, maar ook andere jongeren, die ze anders nooit zien. Toen viel het kwartje. Je kunt ze wel op de bon slingeren, maar wat doen we voor ze?’

Een berichtje naar voormalig gemeentesecretaris en huidig secretaris-generaal Erik Gerritsen van het ministerie van VWS deed de rest. Binnen no time kwam een groep beleidsambtenaren bij elkaar en werd het programmaplan voor JAZ in elkaar gezet. ‘Het zijn simpele basisprincipes: jongeren kunnen in coronatijd nog steeds hun talent blijven ontwikkelen, ze zijn positief zichtbaar in de maatschappij en we gebruiken de kracht van de gemeente als lokale overheid om samen met jongeren te bepalen wat te doen. Deelnemende jongeren kregen een kleine beloning van 50 euro, als waardering. Ook hun bijbaantjes waren weggevallen.

Die 50 euro moesten ze besteden bij lokale detailhandel, zodat een multiplier-effect ontstond.’ Voor de zomereditie was er geld voor 50 gemeenten tot 60.000 euro. Er kwamen junior strandwachten in Blaricum, in Westervoort was er een coronakwartet. ‘Veel leuke activiteiten, veel positieve energie, met weinig geld. Dat heeft geleid tot een wintereditie, maar nu voor alle gemeenten. 24 uur na de oproep van Bruls hebben zich al vijftien gemeenten aangemeld. Voor de zomereditie ging de aanwas een stuk langzamer, omdat de oproep werd verstuurd voor het Hemelvaartsweekeinde, waardoor die “in de postkamer” bleef liggen.

Een andere reden was dat men daar niet wist waar de oproep heen moest. Reguliere jeugd staat niet op het netvlies van jeugdwerk of de beleidsambtenaar jeugd. Eigenlijk bevestigde dit precies wat mijn dochter bedoelde: ik hoor niks van de gemeente, alleen wat ik niet mag’, zegt ze. Veiligheidsregio’s hebben een oproep gedaan aan provincies het bedrag te verdubbelen, zodat er nog meer mogelijk is. Griekspoor vindt dat de psychologische effecten van de coronamaatregelen worden onderschat. ‘Die worden nu pas zichtbaar en ook nu pas is er bestuurlijke aandacht, ruim een half jaar later. Het is fijn dat jeugd met een achterstand vanaf het begin op het netvlies stond, maar het is jammer dat de reguliere jeugd pas nu de terechte aandacht krijgt die ze nodig heeft.’

Beperkingen
Bruls zegt dat het onderwerp al in september in het Veiligheidsberaad aan bod kwam. ‘We moeten meer naar binnen in de winter, dus we moesten iets bedenken. Die opvatting werd gedeeld door het rijk en de VNG. ‘Mensen worden depressiever, ook de jongeren, er drukt een onduidelijk perspectief op hen.’ Maar waarom niet ook initiatieven voor ouderen, krijgt Bruls wel eens te horen. ‘Jongeren zitten in een fase van hun leven waarin ze zoekende zijn, ze verkennen grenzen, zoeken vrienden op. Het is een belangrijke fase.’

Een half jaar geleden voorspelden burgemeesters nog een zomer zonder zorgen, maar in augustus was de beer los met illegale feesten, relletjes in Den Haag en Utrecht, demonstraties, toeristen die binnensteden overstroomden. ‘Destijds hebben we te veel de regels versoepeld. Er waren weinig regels meer. Dat is een fundamenteel verschil met nu, waarin er forse beperkingen zijn. Eigenlijk hebben we de gemakkelijkste periode nu achter de rug.’ Hij had de hoop dat de scholen open zouden kunnen blijven, zodat jongeren toch enige regelmaat en ontmoeting in hun leven hebben. Feesten organiseren kan niet, maar er moet gekeken worden naar wat wel kan. ‘We moeten voorbeelden laten zien van goede acties in gemeenten, al zijn de kaders smal.’

Met zijn VNG-werkgroep ‘sociale impact van corona’ is de Bredase burgemeester en G40-voorzitter Paul Depla daar druk mee bezig. Hij ziet het organiseren van activiteiten meer als een sociaal dan een beheersvraagstuk: het hoofddoel is het bieden van perspectief voor de jeugd, niet het voorkomen van overlast. ‘Er is een sterke neiging ons op Oud en Nieuw te richten, op het risico op overlast en gedoe en de jongeren dan als alternatief iets te bieden. Jongeren beschouwen dat als doekje voor het bloeden, een zoethoudertje, niet gericht op hun toekomst, maar om overlast te voorkomen. Het is ook maar de vraag of je de reljeugd bereikt met dit soort maatregelen. Heb je dan niet te hoge verwachtingen van wat je doet?’

De coronacrisis wordt wel steeds vanuit de beheerskant aangevlogen. ‘Als je de hamer hanteert, dan zie je alles als een spijker. Ik begrijp dat beheersmatige wel, maar dan ga je alles controleren of het wel binnen de lijntjes gebeurt. Als je erbuiten kleurt, dan volgt de veroordeling. Maar je vergeet het sociale perspectief, de waardering voor hun verantwoordelijkheid, voor hun inzet voor de samenleving. Ik merk dat dit sociale perspectief onderbelicht is gebleven, maar heb de behoefte dat sterker over het voetlicht te krijgen.’

‘We moeten het zeker niet doen, zoals in augustus, toen introductieplannen meteen in de prullenbak werden gegooid. Neem je ze dan wel serieus? Jongeren willen zich wel verantwoordelijk opstellen, maar we geven ze niet de ruimte en het vertrouwen. Je moet beseffen: zij hebben relatief weinig kans om echt ziek te worden. De risico’s voor hen zijn klein en het offer dat ze brengen is groot. Daar mag je in waarderende zin over spreken.’ Het verlies aan sociale contacten is het grootst bij jongeren, ze gaan van online naar online contact, wegkwijnend achter hun pc, zegt Depla. Ze willen beginnen aan een nieuwe opleiding, een ander perspectief, uitkijken naar het eind van de middelbare school. Je kunt dat weglachen, maar dit is iets unieks. 54 of 56 jaar zijn is ongeveer hetzelfde, maar 17, 18 en 19 jaar zijn unieke jaren. Die kun je niet zomaar overdoen. Je kunt die problematiek van jongeren niet bagatelliseren en wegzetten met “in Afrika is het erger”.’

Meer regie
Jongeren moeten nu meer regie krijgen over hun eigen leven. De werkgroep vraagt bestuurders en bewindspersonen voorrang te geven aan problemen die lange sporen in het leven van de jeugd dreigen te trekken en aan maatregelen waarmee bestuurders het grootste verschil kunnen maken. ‘Rijk en gemeenten zijn in onze ogen aan zet om drie beloften waar te maken aan jongeren.’ Iedere jongere moet een goede kans houden om zijn school op een goede manier af te ronden met fysiek onderwijs, een volwaardig diploma en een relevante stage. Jongeren moeten elkaar deze winter coronaproof kunnen ontmoeten, zowel online als offline. ‘Daarmee wordt ook de veiligheidsfuik vermeden: verbieden zonder alternatief te bieden. Jongeren moeten op een veilige manier welkom worden geheten in hun stad.’ En de zorg voor mentaal welzijn voor jongeren moet op orde zijn.

Essentieel hierbij is eigenaarschap. Dat vraagt om actief in gesprek gaan met jongeren, mogelijk ook het ‘voor wat hoort wat’-principe toepassen. De overheid vraagt jongeren hun gedrag aan te passen aan Covid, dus kunnen jongeren vragen aan de overheid om hen te helpen. ‘Zorg ervoor dat je kansengelijkheid behoudt en hen begeleidt naar verschillende sectoren. Er moet geen verloren generatie opgroeien’, aldus Depla die met het kabinet wil afspreken naast Koningsspelen ook Winterspelen te organiseren. Voor de aanpak op langere termijn vroeg de werkgroep het rijk om 130 miljoen. Het kabinet stelde onlangs 58,5 miljoen beschikbaar voor het Jeugdpakket voor gemeenten.

Willen al die jongeren niet het allerliefst een (coronaproof) feest tijdens de jaarwisseling om alles even te vergeten? ‘Hier geldt: promise less, deliver more. Je kunt nu geen valse beloften doen, alleen realistische beloftes. Blijf nadenken over wanneer je zoiets wel kunt organiseren, maar zeg niet wanneer. Dan moeten de cijfers echt anders zijn.’