Veiligheid boven privacy bij re-integratie gedetineerde

Ex-gedetineerden succesvoller laten terugkeren in de samenleving is het doel van het gisteren getekende bestuurlijk akkoord tussen het Ministerie van Justitie & Veiligheid, Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), reclasseringsorganisaties en gemeenten. Goede informatie-uitwisseling is hiervoor een belangrijke voorwaarde. In een wetsvoorstel is hiervoor een wettelijke grondslag geregeld.

Betere informatie-uitwisseling
Ook mensen die forensische zorg ontvangen als onderdeel van detentie of in een dwangkader, zoals tbs’ers, vallen onder het bestuurlijk akkoord. Ze worden aangeduid met de term ‘justitiabelen’. Ieder jaar keren ongeveer 30.000 ex-gedetineerden en 180 tbs’ers terug in de maatschappij. Volgens de ondertekenende partijen moet de re-integratie effectiever worden vormgegeven en wel samen met de gedetineerde. Een gevangenisstraf is niet alleen als straf bedoeld, maar moet er ook aan bijdragen dat iemand niet opnieuw de fout ingaat. Daarom zijn actieve voorbereiding op terugkeer in de samenleving vanaf dag één en betere informatie-uitwisseling tussen de verschillende partijen belangrijk onderdelen van het bestuurlijk akkoord.

Veiligheid boven privacy
In het wetsvoorstel Straffen en Beschermen wordt een wettelijke grondslag voor het delen van dit soort informatie geregeld. Daarbij gaat veiligheid boven privacy. Op die manier kan er een betere inschatting gemaakt worden van de zorg en begeleiding die een ex-gedetineerde nodig heeft bij terugkeer in de maatschappij en herhaling van strafbare feiten worden voorkomen. Om die kans nog groter te maken moeten gedetineerden een aantal basisvoorwaarden op orde hebben. Er wordt daarom al tijdens de detentie gewerkt aan onderdak, werk en inkomen, zorg, geldig legitimatiebewijs en grip op schulden. Het opbouwen of versterken van een goed ondersteunend sociaal netwerk is daarvoor ook van belang.

Reclassering eerder betrokken
Gemeenten en reclassering worden voortaan al vanaf het begin van de detentie betrokken bij pogingen om voortgang te boeken op deze punten bij de gedetineerde. De gemeente heeft regie op het proces. Voorheen kwam de reclassering pas aan het eind van de detentie in actie. Nu stellen ze al in de gevangenis met de casemanager aldaar en samen met de gedetineerde een persoonsgericht re-integratieplan op. Zo zien zij het verloop van de gevangenisstraf en kunnen zij dus op dag één al afspraken maken voor terugkeer in de samenleving. Na het verblijf heeft de gemeente of reclassering de casusregie op de re-integratie.  

Informatie bij hoog risico
Bij onderdak is het van belang dat de gedetineerde in principe terugkeert naar de gemeente van herkomst, behalve bij zwaarwegende redenen om dit niet te doen. Als er zulke redenen zijn gaat de herkomstgemeente vroegtijdig in overleg met de ontvangende gemeente. Gemeenten ontvangen van DJI informatie over de datum van het begin en einde van de vrijheidsbeneming. Door middel van het wetsvoorstel Straffen en Beschermen kunnen OM, politie, reclassering, DJI en de burgemeester ook informatie delen over gedetineerden die bij terugkeer nog een midden of hoog risico hebben op het plegen van een ernstige gewelds- of zedenmisdrijf.

Richtlijnen voor lokale invulling
De inwerkingtreding van deze wet is voorzien per 2021. Uitvoering van de ambities in dit bestuurlijk akkoord is zonder deze wettelijke grondslagen niet mogelijk. Op regionaal niveau kunnen gemeenten met DJI en andere betrokken partijen binnen wettelijke kaders afspraken maken over samenwerking en gegevensuitwisseling in het domein zorg en veiligheid. Gemeenten, DJI en reclassering maken samen een handreiking ‘Richting aan Re-integratie in de praktijk’ voor de re-integratie van (ex-)gedetineerden. Die handreiking moet specifieke richtlijnen bieden voor de lokale invulling van het bestuurlijk akkoord.