Jeugdzorg: kou is weg liefde moet nog komen

Eindelijk is er een akkoord tussen rijk en gemeenten over extra jeugdgeld. Voor een jaar. Het dossier kan nog lang niet worden gesloten. Daarnaast zijn er nog wat ‘losse eindjes’.

Na jarenlang gesteggel tussen gemeenten en rijk over het budget voor de jeugdzorg, zijn beide partijen eindelijk tot een akkoord gekomen. Althans rondom extra geld voor 2022. Daarnaast gaan ze aan de slag met een zogeheten hervormingsagenda. Hoewel de lucht tussen gemeentekoepel VNG en rijk nu (financieel) is geklaard, zal het vervolgtraject – het nemen van maatregelen om het stelsel houdbaar te krijgen – nog de nodige wrijvingen gaan opleveren. En er zijn nog wat ‘losse eindjes’.

Preventie

Al jaren pleiten gemeenten voor extra budget voor de jeugdzorg. Bij de overheveling van de taken in 2015 voerde het rijk meteen een forse korting door op het gemeentelijk budget voor de jeugdzorg. Gemeenten zouden die stukken goedkoper kunnen organiseren, omdat hulp en ondersteuning ‘dichtbij’ zou worden georganiseerd, er een groter beroep op de eigen sociale omgeving zou moeten worden gedaan en vol op preventie zou worden ingezet zodat duurdere hulp voorkomen kon worden.

Geen sjoege

Dat viel vies tegen. Sinds 2017 werden de eerste tekorten op de jeugdzorg zichtbaar, die in rap tempo opliepen en bij steeds meer gemeenten genoteerd werden. Steeds vaker en krachtiger trokken gemeenten bij het rijk aan de bel. Ook provincies vroegen aandacht voor de penibele financiële situatie van een toenemend aantal gemeenten, veroorzaakt door met name tekorten op de jeugdzorg.

‘Den Haag’ gaf aanvankelijk geen sjoege. Gemeenten moesten zelf maar iets aan de tekorten doen, door beter te sturen of efficiënter in te kopen. Na lang aandringen werd er af en toe incidenteel extra budget toegekend. Het rijk sputterde ook dat een structureel tekort niet onafhankelijk was aangetoond.

Blokkeren

Eind december werd die Haagse droom de wereld uitgeholpen. Onderzoeksbureau AEF toonde aan dat gemeenten structureel tussen de 1,6 en 1,8 miljard euro op de jeugdzorg tekortkomen. Toch hield het kabinet ook toen nog de boot af en greep de demissionaire status en de op handen zijnde Kamerverkiezingen aan om de hand op de knip te houden. Het is ‘niet chic’ om nu een besluit te nemen over extra budget voor gemeenten, zei verantwoordelijk staatssecretaris Blokhuis (VWS). Blijkbaar was het wel ’chic’ om tientallen miljarden uit te trekken voor onder meer voor KLM en het onderwijs. Later bleek dat minister Hoekstra (financiën) in de ministerraad extra geld voor de jeugdzorg had geblokkeerd.

Rode kaart

De Vereniging van Nederlands Gemeenten (VNG) trok de rode kaart en zette, voor het eerst in de geschiedenis, arbitrage in. Deze Commissie van Wijzen moest een oordeel vellen in het conflict tussen rijk en gemeenten. Dat oordeel zou ‘zwaarwegend’ voor het nieuwe kabinet zijn. Het oordeel kwam er twee weken geleden en is klip en klaar. Gemeenten hebben jarenlang te weinig geld van het rijk gekregen voor de uitvoering van de Jeugdwet, het rijk moet de komende jaren miljarden bijlappen en er moet voor 1 januari een pakket aan maatregelen liggen om het jeugdstelsel (financieel) houdbaar te krijgen. Er zit geen Spaans woord bij.

Geld voor 2022

Toch leek het er even op dat de geschiedenis zich zou herhalen. Blokhuis deed na de ministerraad van twee weken geleden nog geen concrete toezegging en stelde dat het oordeel van de arbitragecommissie geen ‘dictaat’ is. Diverse burgemeesters, wethouders, raadsleden, maar ook enkele Kamerleden, stonden meteen op hun achterste benen. In die ministerraad is ‘indringend’ over het oordeel van de arbitragecommissie gesproken, vertelde Blokhuis later, maar hij kreeg dit keer wel het mandaat om in ieder geval voor 2022 de nood te lenigen. Diverse lokale bestuurders hadden liever structurele zekerheid gehad, maar meer zit er nu even niet in.

Reikwijdte

Het dossier jeugdzorg kan nog lang niet worden gesloten. Partijen moeten afspraken maken over onder meer de reikwijdte van de jeugdzorgplicht, over het al dan niet invoeren van een eigen bijdrage, over regionaal inkopen en het vereenvoudigen (standaardiseren) van verantwoordingseisen. Meningen daarover lopen ver uiteen. Het zit veel gemeentebestuurders ook nog dwars dat het rijk de opgelopen tekorten tot 2022 niet volledig wil compenseren. Het gaat om 4,4 miljard euro. Het is afwachten of gemeenten, bijvoorbeeld tijdens de Algemene Ledenvergadering van de VNG van woensdag, gaan pleiten voor actie op dit punt.

De ergste kou is dan wel uit de lucht, maar nog niet alle meningsverschillen zijn uit de wereld.