Alternatieven voor beschermingsbewind bij schulden

Het aantal schuldenbewinden is de afgelopen jaren fors gegroeid en beslaat nu ongeveer een kwart van alle bewinden. Gemeenten zien de toename van het aantal lopende schuldenbewinden terug in oplopende bewindvoeringskosten. De middelen die lokale overheden hiervoor krijgen blijven uit. Nieuw onderzoek komt met alternatieven voor de financiering van schuldenbewind. 

Het wetenschappelijk onderzoeksinstituut SEO deed onderzoek naar de bekostiging en beloning van beschermingsbewind bij schulden. Het onderzoeksrapport definieert de knelpunten binnen het huidige systeem en verkent enkele alternatieven voor financiering van schuldenbewind.

Hieruit blijkt dat zowel gemeenten als bewindvoerders aangeven dat de bekostiging van hun taken knelt. ‘Het aantal schuldenbewinden is in de afgelopen jaren fors gegroeid en beslaat nu ongeveer een kwart van alle bewinden’, stellen de auteurs van het rapport. Trajecten duren vaak langer dan de vijf jaar waarvoor rechters schuldenbewinden toekennen. ‘Van alle trajecten die in de eerste helft van 2022 werden afgerond, ging het om ongeveer een derde.’

En dat heeft invloed op de uitgaven. Lokale overheden zien de groei van het aantal lopende schuldenbewinden terug in de toenemende bewindvoeringskosten. Als een onderbewindgestelde dit zelf niet kan betalen, moeten gemeenten bijspringen. Dit gebeurt via de bijzondere bijstand, maar de middelen die gemeenten hiervoor krijgen nemen niet toe, constateren de onderzoekers. Op hun beurt geven bewindvoerders aan dat de beloning voor dossiers met problematische schulden ‘onvoldoende’ is.

Alternatieven financiering schuldenbewind

De auteurs van het onderzoeksrapport komen met enkele alternatieven. Zo kan het uitkeren van een groter deel van de beloning in het eerste jaar voorkomen dat een snelle afhandeling van een bewindvoeringstraject niet wordt beloond. ‘Het wordt voor bewindvoerders dan bijvoorbeeld aantrekkelijker om hun cliënten snel door te geleiden naar de schuldhulpverlening en te werken aan hun financiële zelfredzaamheid. Deze optie prikkelt zo ook tot meer samenwerking met gemeenten, omdat die verantwoordelijk zijn voor de schuldhulpverlening en ook een belangrijke rol kunnen spelen bij de begeleiding naar financiële zelfredzaamheid’, aldus het SEO-rapport.

Hoewel deze beleidsoptie de behandeling van zware dossiers, waar meer tijd voor nodig is, mogelijk niet stimuleert, kan dit alternatief wel rekenen op veel steun van medewerkers, bewindvoerders en rechters.

Een andere keuzemogelijkheid is een verhoging van het tarief voor bewinden met problematische schulden. Dit brengt de vergoeding die bewindvoerders ontvangen ‘meer in overeenstemming met de tijd die ze aangeven aan een dossier kwijt te zijn’. Dit lost hoofdzakelijk het probleem van de te lage beloning op. Bewindvoerders geven aan zo’n 150 uur nodig te hebben voor een bewindvoeringstraject met problematische schulden. Dat terwijl de vergoeding uitgaat van 121 uur.

De ene beleidsoptie sluit de andere niet uit. ‘Een combinatie van deze opties is dus mogelijk’, aldus de auteurs. Maar daar blijft het wel bij. ‘Andere manieren om de bekostiging of beloning aan te passen maken de systematiek complexer en leiden tot extra administratieve lasten.’ Om begrijpelijke redenen vinden gemeenten, bewindvoerders en rechters dat ‘onwenselijk’.  

Directe bekostiging rijk

En dan is er nog een laatste uitweg om een einde te maken aan de stijgende gemeentenuitgaven. Een optie waar Den Haag het voortouw in moet nemen: directe bekostiging door het rijk. De rijksoverheid draagt dan de kosten van wijzigingen in het landelijke beleid, wat volgens het rapport kan bijdragen aan ‘een betere afweging van kosten tegen baten.’ Maar de onderzoekers zien hier wel beren op de weg. Zo worden gemeenten niet geprikkeld om ‘lichtere alternatieven aan te bieden’ en te investeren in ‘kwalitatief goede en toegankelijke schuldhulpverlening’. De besparingen komen immers toch niet meer bij hen terecht. Daarnaast neemt het financiële belang om samen te werken met bewindvoerders ook af.   

Dit betekent overigens niet dat het belang van gemeenten bij het aanbod van lichtere alternatieven en goede en toegankelijke schuldhulpverlening verdwijnt. Laat staan dat lokale overheden dan niet meer zouden willen samenwerken. ‘Voor bewinden met de grondslag geestelijke en lichamelijke toestand – ongeveer drie kwart van alle bewinden – maken de financiële prikkels voor gemeenten bovendien minder uit dan voor schuldenbewinden’, nuanceren de auteurs. Dit omdat deze bewinden doorgaans niet eindigen als gemeenten de problematische schulden oplossen.

Of het kabinet één of meerdere adviezen ondersteunt of overneemt is nog onduidelijk. Minister Carola Schouten (Armoede en Participatie) komt in het tweede kwartaal van 2023 met een kabinetsreactie op het rapport.