Afboeking bijstandsschuld nauwelijks effect

Een afboeking van bijstandsschulden heeft nauwelijks effect op de arbeidsparticipatie, het bijstandsgebruik en de mentale gezondheid. De afschrijving vermindert in veel gevallen slechts in beperkte mate de schuldenproblematiek. Alleen bij personen met een relatief hoge bijstandsschuld vergroot de kwijtschelding de arbeidsdeelname.   

Dat blijkt uit een onderzoek dat is gepubliceerd in het economenvakblad Economisch Statistische Berichten (ESB). Naar schatting kampen 620.000 huishoudens met problematische schulden. Een deel ontstaat doordat mensen in een periode teveel bijstand hebben ontvangen en dat later moeten terugbetalen. In sommige gevallen worden deze schulden door de gemeente geheel of gedeeltelijk kwijtgescholden.

Fraudevordering

Zo ook in Rotterdam. Daar zette de gemeente in december 2019 bij een groot aantal debiteuren een streep door verjaarde bijstandsschulden. Dat was geen eigen keuze, maar het gevolg van een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep. Die concludeerde dat de havenstad een fraudevordering in een individuele casus niet op tijd had tegengehouden. De vordering was daarmee verjaard, moest worden afgeboekt en kon dus niet meer worden geïncasseerd. In totaal ging het om bijstandsschulden van ruim 3.200 personen.

‘Natuurlijk experiment’

Voor economen Ernst-Jan de Bruijn, Heike Vethaak, Pierre Koning en Marike Knoef vormde deze situatie de ideale basis voor een ‘natuurlijk experiment’. In hun studie vergeleken zij personen met een afgeboekte bijstandsschuld met mensen van wie de schuld nog niet verjaard was. Wat zijn de effecten van een afboeking van bijstandsschulden op de arbeidsdeelname, het gebruik van bijstand en de mentale gezondheid?

Uit het onderzoek blijkt onder meer dat de afboeking ‘een duidelijk en langdurig effect [heeft] op zowel de omvang van bijstandsschulden als op de maandelijkse terugbetalingen’. De gemiddelde openstaande bijstandsschuld was 6.000 euro en door de verjaring van schulden werd er gemiddeld 3.850 euro doorgestreept.

Grotendeels teniet gedaan

Desondanks vinden de onderzoekers geen statistisch significant effect op de arbeidsdeelname en mentale gezondheidsproblemen. Pierre Koning, hoogleraar economie aan de Vrije Universiteit Amsterdam, zegt dat het veelal gaat om kwetsbare huishoudens met een laag inkomen die, naast de afgeschreven bijstandsschuld, nog andere rekeningen hebben openstaan. ‘De gemeente heeft dan wel de verjaarde bijstandsschuld afgeboekt, maar andere schuldeisers kunnen dan in veel gevallen meer aflossingen gaan eisen. Waarschijnlijk wordt daardoor het effect van de afboeking grotendeels teniet gedaan’, licht Koning toe. ‘Een andere verklaring voor de geringe effecten zou kunnen liggen in de structurele arbeidsmarkt- en gezond­heidsbelemmeringen, die veel personen met bijstandsschul­den ondervinden’, is te lezen in het ESB-artikel.

Effectieve aanpak

Daarbij heeft de interventie bij een kleinere groep wel effect gehad. ‘De schuldafboeking vergroot wel de arbeidsparticipatie bij per­sonen die een relatief hoge bijstandsschuld hadden’, constateren de auteurs. Maar voor een effectieve aanpak van de schuldenproblematiek van alle kwetsbare huishoudens is er volgens de onderzoekers dus meer nodig dan het afboeken of kwijtschelden van bijstandsschulden. ‘Hiervoor is afstemming en samenwerking nodig tussen het betreffende huishouden, de gemeente en andere schuldeisers’, aldus de economen.

De studie is gefinancierd door de gemeente Rotterdam en het Instituut Gak, een non-profitorganisaties die het wetenschappelijk onderwijs op het terrein van sociale zekerheid wil bevorderen. Het onderzoek is onderdeel van een omvangrijkere studie, die binnenkort zal verschijnen.