'Hoofdverblijf bijstandsgerechtigde grijs gebied’

Wat is het werkelijke hoofdverblijf van een uitkeringsgerechtigde? Het antwoord op deze vraag, vaak de hamvraag in rechtmatigheidsonderzoeken, laat zich niet op een eenduidige wijze geven, zegt juriste Evelien Meester. Dat bleek onlangs maar weer uit een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep (CRvB).

Nagelaten onderzoek te doen

De gemeente Diemen verloor eerder deze maand een zaak bij de Centrale Raad van Beroep omdat zij niet kon bewijzen dat een uitkeringsgerechtigde zijn hoofdverblijf had verplaatst naar het huis van zijn vriendin en dochter in een andere gemeente. De gemeente Diemen had nagelaten om onderzoek te doen naar ‘het centrum van het dagelijks leven’ van een uitkeringsgerechtigde en naar daden waaruit blijkt dat de man zijn hoofdverblijf had prijsgegeven. De intrekking en terugvordering van de uitkering - gebaseerd op bankafschriften, waarnemingen door de sociale dienst en verklaringen van de uitkeringsgerechtigde - werden door de CRvB teruggedraaid.

Voorrang aan rechtszekerheid

Het vaststellen van het hoofdverblijf van een uitkeringsgerechtigde is nodig om vast te stellen of iemand überhaupt recht heeft op een uitkering van een bepaalde gemeente, om vast te stellen of de kostendelersnorm moet worden toegepast, of om te bepalen of er sprake is van een gezamenlijke huishouding. ‘Bij de aanvraag is het aan de burger om aan te tonen dat hij of zij op een bepaald adres hoofdverblijf houdt’, duidt juriste Evelien Meester van Stimulansz desgevraagd. ‘Nadat de aanvraag is goedgekeurd, ligt de bewijslast om aan te tonen dat iemand het hoofdverblijf heeft verplaatst bij de gemeente. Omdat het intrekken van een uitkering een ingrijpende maatregel is, moet dat ontzettend zorgvuldig gebeuren. Dat is vooral een grijs gebied bij mensen die op twee plaatsen verblijven. In eerdere uitspraken heeft de CRvB vaak voorrang gegeven aan de rechtszekerheid van de uitkeringsgerechtigde.’

Samenspel van factoren

Aantonen dat iemand zijn of haar hoofdverblijf heeft opgegeven is altijd een samenspel van factoren, legt Meester uit. Goede indicaties zijn volgens haar extreem laag waterverbruik, dat de post naar een ander adres is overgeschreven, of dat de administratie en de kleding van de uitkeringsgerechtigde zich niet meer in het hoofdverblijf bevinden. ‘Maar afzonderlijk is geen van die indicatoren voldoende’, aldus Meester. ‘Uit de jurisprudentie blijkt dat een huisbezoek van groot belang is. Daarnaast kan het opvragen van de meterstanden en het doen van een buurtonderzoek erg nuttig zijn. Dat moet wel heel concreet zijn. Wie wonen in de woning volgens de buurtbewoners? Waar baseren ze dat op? Wat nemen ze waar?’

Ton in tuin begraven

Daarmee kan ook eventueel berekenend gedrag van moedwillige fraudeurs worden ondervangen. ‘Als jij als uitkeringsgerechtigde je post ontvangt en je administratie bewaart op een bepaald adres, maar jouw buren je er eigenlijk nooit zien of spreken, kan je goed door de mand vallen’, legt Meester uit. ‘Het is echt belangrijk dat je er ook regelmatig verblijft en ook een sociaal leven onderhoudt bij je hoofdverblijf.’ Dát er sprake kan zijn van berekenend gedrag, weet Meester maar al te goed uit eerdere zaken. ‘Ik herinner mij een zaak waarbij een man een ton met zijn kleding en andere spullen in de tuin van zijn vriendin had begraven. Je kan je voorstellen dat de buren daar raar van opkeken. Die man is dan ook gepakt.’

Hoofverblijf én vermeend hoofdverblijf goed onderzoeken

Als laatste benadrukt Meester dat een sociale dienst er altijd goed aan doet om het hoofdverblijf én het vermeende nieuwe hoofdverblijf van een uitkeringsgerechtigde goed te onderzoeken. ‘Je ziet in de Diemense zaak bijvoorbeeld dat er te weinig aandacht is uitgegaan naar het formele hoofdverblijf van de uitkeringsgerechtigde. Als daar meer onderzoek naar was gedaan, had dat misschien kunnen helpen. Dan had de gemeente misschien beet gehad, of was de gemeente en de uitkeringsgerechtigde een rechtszaak bespaard gebleven.’