Grote twijfel over effectiviteit Woningbouwimpuls

Het is niet zeker of de 1 miljard euro aan rijksbijdrage, die gemeenten moet stimuleren meer huizen te bouwen, daadwerkelijk tot meer woningen leidt. De informatie ter onderbouwing schiet tekort, schrijft een zeer kritische Algemene Rekenkamer. Het kabinet wil met de Woningbouwimpuls verder, maar de Rekenkamer vindt dat de minister 'op z’n minst de effecten van het rijksgeld plausibel moeten maken'.

Onvoldoende

De Woningbouwimpuls was de belangrijkste maatregel van het vorige kabinet om de problematische situatie op de woningmarkt, met sterk stijgende prijzen en lange wachttijden, aan te pakken. In de twee jaar vanaf 2019 kregen 93 aangedragen projecten in totaal 855 miljoen euro aan rijksbijdrage. De toenmalig minister van Binnenlandse Zaken, Kajsa Ollongren (D66), claimt dat er door de aanpak bijna 140 duizend woningen zijn bijgekomen. ‘Die claim heeft zij onvoldoende aannemelijk gemaakt’, oordeelt de Rekenkamer nu.

‘De informatie die gemeenten aan de minister rapporteren is onvoldoende betrouwbaar om daar de effecten van de regeling uit af te leiden.’ Er is bijvoorbeeld geen rekening houden met verdringing (andere projecten die later of niet uitgevoerd worden omdat daar geen rijksbijdrage voor kwam) en er is een ‘reëel risico’ dat dat de minister met de Woningbouwimpuls ‘heeft bijgedragen aan woningbouwprojecten die er zonder bijdrage ook zouden zijn gekomen’.

Waslijst aan kritiek

De Rekenkamer heeft nog veel meer kritiekpunten. ‘Een goede probleemanalyse van de woningmarkt ontbrak’ toen Ollongren met de Woningbouwimpuls begon. Waarom was financiële ondersteuning van gemeenten de oplossing, maar werd er geen rekening gehouden met bijvoorbeeld het gebrek aan capaciteit in de ambtenarij en de bouwsector?

De mate van woningtekort in een gemeente was geen doorslaggevend criterium voor subsidiëring. ‘Daarom hebben ook gemeenten in regio’s met een relatief beperkt tekort aan huizen geld uit deze rijksregeling gehad’.

De rijksbijdrage per huis is relatief laag (in de helft van de gevallen minder dan 5.258 euro) en dat kan voor een cadeau-effect zorgen: leuk meegenomen voor de gemeente, maar zonder aantoonbaar effect.

Om in aanmerking te komen, moeten de woningen binnen drie jaar worden opgeleverd. ‘Gemeenten hebben daarom vooral nieuwbouwprojecten voorgedragen die al in een vergaand stadium van voorbereiding waren.’

En de Woningbouwimpuls biedt geen harde garantie dat de gesubsidieerde huizen in de middenhuur en betaalbare koop op de langere termijn voor een breed publiek betaalbaar blijven.

Te absoluut

De minister was bovendien onduidelijk over het doelbereik van de regeling, de regeling leidde tot hoge administratieve lasten in de aanvraagfase en een deel van het oorspronkelijke budget is niet aan de tranches van de Woningbouwimpuls uitgegeven, maar aan andere instrumenten binnen het domein woningbouw.

Verder vindt de Rekenkamer dat de minister de omvang van het woningtekort als een ‘te absoluut cijfer’ presenteerde. Zo’n cijfer is een statistische indicator die erg gevoelig is voor gemaakte aannames, waarbij variaties kunnen zorgen voor sterk uiteenlopende aantallen. Het wordt door het kabinet niet consequent gebruikt op de manier waarvoor het is bedoeld. ‘Het woningtekortgetal is voor een belangrijk deel gebaseerd op aannames waarvoor feitelijke gegevens ontbreken.’

De Rekenkamer heeft dus ‘grote twijfel of de regeling in de huidige vorm tot de beoogde doelen leidt’. Minister De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, CDA) wil verder met de regeling en hij wil er beter op toezien dat de woningen betaalbaar blijven. ‘De minister zou op z’n minst de effecten van het rijksgeld plausibel moeten maken’, vindt de Rekenkamer, die enkele aanbevelingen doet om te voorkomen dat publiek geld ondoelmatig wordt ingezet.