Waterschat in de stad

De stad ontdekt het water. Om op te vangen, vast te houden of juist af te voeren. Maar ook voor verkoeling en vermaak. De waterschappen openen hun schatkamer. ‘Wij hebben prachtige projecten, maar niemand weet ervan.’

Testje. Bij waterschap denkt u behalve aan water aan:
A: platteland, landbouw, natuur
B: stad

Als B uw antwoord is, bent u waarschijnlijk betrokken geweest bij de Stadsbeek in Enschede, het waterplein in Rotterdam of Amsterdam Rainproof. Want voor de meeste mensen zijn de waterschappen geen vanzelfsprekende partner in stad en dorp. Ook niet voor waterschappen en stadsbestuurders zelf, constateerde het Planbureau voor de Leefomgeving onlangs in de studie Aanpassen aan klimaatverandering. Tussen water in stedelijk gebied en op het platteland, een zorg voor respectievelijk gemeenten en waterschappen, is de verbinding gebrekkig, stelt het planbureau. De verantwoordelijken zijn bezig op hun eigen eiland, met alle problemen van dien. Zo voeren groeiende en verhardende steden hun regenwater graag zo snel mogelijk de stad uit. Afwentelen op het buitengebied dus en op de waterschappen.

Samenwerking kan altijd beter, maar denk niet dat waterschappen niks doen in stedelijk gebied. Er gebeuren duurzame en innovatieve waterprojecten waarmee Nederland internationaal een voorbeeld is. De bescheiden waterschappers moeten alleen nog flink wat doen aan hun pr.

Stefan Kuks, dijkgraaf bij waterschap Vechtstromen: ‘Water is een katalysator om andere stedelijke ontwikkelingen op gang te brengen. Neem het waterplein in Rotterdam: waterberging en een prachtig gemeenschapsplein ineen. Maar ook kleine initiatieven van burgers, zoals groene daken aanleggen en tegels uit de tuin halen om hittestress te voorkomen, wat de stad weer beter leefbaar maakt.’

Dat de waterschappen een rol hebben in stedelijk gebied staat beschreven in Go with the flow. Water als driver van de vitale stad. Met het stuk, waaraan 8 van de 25 waterschappen meeschreven, wil de Unie van Waterschappen een bijdrage leveren aan de Agenda Stad en het Jaar van de Ruimte (2015), die beide specifiek de aandacht richten op water en klimaat in de stad. Want ja, ook de waterschappen zelf maken graag een einde aan dat eilanddenken; ze willen graag hun schatten delen.

Kenniscentrum
Gerhard van den Top, nog niet zo lang dijkgraaf van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht, wist niet wat hij zag toen hij de wondere wereld van het waterschap betrad. ‘Het waterschap is een schatkamer, vol prachtige projecten. In Amsterdam Westpoort staat de meest energiezuinige afvalwaterzuivering ter wereld, die energie levert aan de stad en fosfaat wint voor de landbouw. En bijna niemand weet daarvan.’

Van den Top ziet het waterschap als een groot kenniscentrum. ‘De kennis over water is bij gemeenten en provincies heel beperkt, maar voor ons is het core business. Van die rol als waterautoriteit moeten wij en zij goed gebruik maken, juist bij bouwen in de stad. In het verleden zijn woonwijken aangelegd die nauwelijks droog te houden zijn, of waar juist geen druppel water voor verkoeling zorgt. Nu overleggen we steeds meer vooraf hoe je verstandige ruimtelijke ordening kan maken, met water als vitaal element daarin. Voor belangrijke projecten als Amsterdam Rainproof en Westpoort (zie kader) voeren wij als kenniscentrum de regie.’

Ook collega-dijkgraaf Kuks schetst voorbeelden die illustreren hoe zijn waterschap de samenwerking zoekt in dorpen en steden. Hij noemt de komst van een nieuwe tien kilometer lange stadsbeek door Enschede. In die stad werd in 2008 ook al de voormalige Roombeek in ere hersteld. ‘Na de vuurwerkramp is de gelijknamige wijk heringericht. Het waterschap heeft daar toen ook geld ingestoken om de oude Roombeek boven de grond te halen, want op die manier konden we regenwater afkoppelen van de riolering voor honderd hectare stedelijk gebied. Dat verminderde de grondwaterproblematiek voor bijna tweeduizend woningen.’

Catwalk
Tegelijkertijd helpen het open water en het groen eromheen tegen opwarming van de stad in de zomer. Nog een voordeel, volgens Kuks: het water vangt fijnstof op; het wordt gezonder in de stad. ‘Bovendien genieten mensen van open water. Er wordt gewandeld, mensen bungelen met hun voeten over de rand in de Roombeek. Er is zelfs een catwalk gemaakt, waar modeshows worden gehouden.’

Volgens Kuks is het een taak van de waterschappen om gemeenten water te laten herontdekken. Niet alleen Nijmegen was vergeten dat de ligging aan de Waal een kans is, dat geldt voor veel steden langs rivieren, die in een halve eeuw bouwdrift met hun rug van het water zijn afgekeerd. Nu is Amsterdam rond het IJ booming, en is de Kop van Zuid een van de mooiste stukken Rotterdam geworden, zegt Kuks. Lang niet altijd zijn het grote ingrepen in de (water)infrastructuur. Neem Hengelo, waar prachtige beken uit het straatbeeld zijn verdwenen doordat ze zijn afgeschermd door schuurtjes en schuttingen. Slecht voor de waterloop en lastig te onderhouden voor het waterschap. Met een avond vol oude foto’s en verhalen over hoe vroeger in de beek werd gezwommen en gevist, wist een projectleider van waterschap Vechtstromen enthousiasme op te wekken bij de bewoners in het naburige dorp Deurningen om hun tuinen aan te passen. Kuks: ‘Wij hebben geholpen met mensen, materieel en vissteigers, want dat is een stuk goedkoper dan het onteigenen van al die oevers.’

Kuks hoopt dat de waterschappen met dit soort projecten kunnen laten zien dat zij meer zijn dan een technische organisatie die zijn werk doet als waterbeheerder. ‘Wij willen laten voelen dat ons werk mensen en hun leefomgeving kan raken. Dit is onze kans om verbinding te maken met mensen in de stad.’

Waterbestendig Westpoort
De kans is klein, maar stel: een noordwesterstorm stuwt het Noordzeewater op en breekt door de waterkering bij IJmuiden, spuien is onmogelijk en afvoeren op het IJsselmeer lukt door hevige regen ook niet. Dan komt er een flinke plas water te staan in Amsterdam Westpoort, het havengebied waar alle vitale infrastructuur van de wijde regio ligt. Data- en telecomservers vallen uit – half economisch Nederland is uit de lucht. De brandstofoverslag voor Schiphol en Noord-Holland wordt onbereikbaar. En ook het depot van het Rijksmuseum dat zich daar bevindt, komt in gevaar. Weliswaar staan de schilderijen hoog en droog, maar de koelinstallatie in de kelder loopt onder water. Onder leiding van waterschap Amstel, Gooi en Vecht hebben de betrokken partijen (gemeente, havenbedrijf, omgevingsdienst, provincie en ministeries) een risicoanalyse gemaakt. Nu wordt gewerkt aan een plan van aanpak. Technische installaties zullen omhoog moe­ten worden gehaald of wellicht verplaatst. En net als in wintersportgebieden komen er gekleurde vlaggetjes langs de kant van de weg, zegt dijkgraaf Van den Top. ‘Met dertig centimeter water op de weg, weet je niet waar je moet rijden.’